Niedokrwistość opisuje się jako zmniejszenie proporcji czerwonych krwinek w stosunku do reszty elementów morfotycznych krwi. Niedokrwistość nie jest diagnozą, ale objawem choroby podstawowej. To, czy u pacjenta wystąpią objawy, zależy od etiologii (źródła) niedokrwistości, ostrości jej początku i obecności innych chorób współistniejących, zwłaszcza obecności chorób układu krążenia.
- Niedokrwistość - objaw, a nie diagnoza
- Co to jest EPO i co powoduje?
- Co oznacza wysoka ilość krwinek czerwonych?
- Przyczyny zbyt dużej ilości czerwonych krwinek
- Czy można bezkarnie zwiększać hematokryt?
- Co oznacza niska liczba krwinek czerwonych?
- Przyczyny zbyt niskiej ilości czerwonych krwinek
- Na zakończenie
Niedokrwistość - objaw, a nie diagnoza
Większość pacjentów doświadcza pewnych objawów związanych z anemią, gdy stężenie hemoglobiny spada poniżej 7,0 g/dl (normalnie u mężczyzn w zakresie 14-18 g/dl; u kobiet: 12-16 g/dl). Hemoglobina jest nośnikiem tlenu (i dwutlenku węgla) we krwi, występuje w krwinkach czerwonych. Rozpad (uszkodzenie) komórek krwi u sportowców powoduje spadek możliwości kontynuowania wysiłku, obniżenie wydolności.
Co to jest EPO i co powoduje?
Erytropoetyna (EPO), wytwarzana w nerkach, jest głównym stymulatorem wytwarzania czerwonych krwinek (RBC) w szpiku kostnym. Z tego powodu syntetyczne odmiany EPO zrewolucjonizowały doping w dyscyplinach wytrzymałościowych np. w kolarstwie. Nadmiar krwinek czerwonych, podwyższenie stężenia hematokrytu (zmianę proporcji krwinek do reszty elementów krwi), często wywołują sterydy anaboliczno-androgenne.
Wiele badań dotyczących testosteronu musiano przerwać, gdy stężenie hematokrytu przekroczyło poziom 54%. U kolarzy spotykało się stężenia hematokrytu przekraczające 60% (naukowcy spekulują, czy było to przyczyną ich śmierci).
Co oznacza wysoka ilość krwinek czerwonych?
Normalnie poziom hematokrytu (HCT) u mężczyzn mieści się w zakresie od 42% do 52%, zwykle nie przekracza 45-48%, u sportowców wyższe stężenia mogą wskazywać na odwodnienie (zafałszowanie wyniku) stosowanie sterydów anaboliczno-androgennych, bądź EPO. Normalnie ilość krwinek czerwonych (RBC, red blood cells) u mężczyzn wynosi od 4,7 do 6,1 miliona w mikrolitrze (w wynikach badań może być to opisane jako: RBC × 106/ μL lub mln/μL).
Co obrazuje hematokryt?
Hematokryt obrazuje stosunek objętościowy krwinek czerwonych (erytrocytów) do krwi pełnej, czyli ile procent stanowią krwinki czerwone względem limfocytów, płytek krwi i osocza. Innymi słowy, ile z całkowitej objętości pełnej krwi stanowią czerwone krwinki.
Przyczyny zbyt dużej ilości czerwonych krwinek
- Duże ilości krwinek mogą wynikać z:
- Przebywania na wysokim pułapie (adaptacja do wysokości); stąd wielu zawodników MMA ćwiczyło w górach np. Renato „Babalu” Sobral czy Jan Błachowicz; w górach biegał np. bokser, Dariusz Michalczewski
- Korzystania ze specjalnej komory imitującej takie warunki (praktykowali to kolarze).
- Stosowania sterydów anaboliczno-androgennych (szczególnie boldenonu, Anapolonu/oksymetolonu, testosteronu), bądź EPO (trzy generacje środka); możliwy jest wzrost HT przy stosowaniu samego testosteronu, w większych dawkach.
- Wrodzonej wady serca.
- Czerwienicy prawdziwej.
- Odwodnienia lub hemokoncentracji.
- Serca płucnego.
- Zwłóknienia płuc.
- Talasemii (zwiększona ilość czerwonych krwinek w niedokrwistości mikrocytowej w przebiegu talasemii).
- Ciężkiej przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Źródło: Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA „Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie”
Czy można bezkarnie zwiększać hematokryt?
Nie można. Nie wolno bezkarnie stosować sobie testosteronu, wedle uznania, a szczególnie jeśli ktoś ma więcej niż 40 lat, współistniejące choroby nerek, układu sercowo-naczyniowego, otyłość, w jego rodzinie występowała cukrzyca, nowotwory, przedwczesne śmierci z powodu chorób sercowo-naczyniowych itd.
Tego rodzaju interwencje powinno się konsultować z lekarzem, najpierw przeprowadzić badania, krwi (w tym hormonalne), moczu, ustalić stężenie hematokrytu, estradiolu (wiele rodzajów SAA ma wpływ na aromatyzację), ilość płytek krwi (SAA je podwyższają), stężenie testosteronu wolnego i całkowitego, funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-jądra (np. LH, FSH), funkcjonowanie nerek (GFR, cystatyna C) i wątroby (np. GGTP), stan zapalny (np. kortyzol, białko c-reaktywne).
Starsi mężczyźni z reguły reagują silniejszą aromatyzacją (konwersją testosteronu do estradiolu) i wzrostem krwinek czerwonych, w porównaniu do młodych. Wywołuje to rozmaite powikłania: obciążenie nerek (nadciśnienie niszczy kłębuszki nerkowe, zatrzymywanie sodu), serca (retencję wody, nadciśnienie tętnicze powoduje, że serce musi ciężej pracować, by pchać krew na obwód), pogorszenie estetyki sylwetki itd.
Hematokryt a ryzyko udaru
Wysoki hematokryt jest niezależnym czynnikiem ryzyka udaru i oddziałuje synergistycznie z podwyższonym ciśnieniem krwi. W badaniach naukowych (Wannamethee G, Perry IJ), u mężczyzn z hematokrytem mniejszym niż 51% ponad trzykrotnie rosło ryzyko udaru, jeśli jednocześnie u danej osoby występowało nadciśnienie tętnicze, w porównaniu do normalnego ciśnienia krwi. Jeśli dany człowiek jednocześnie miał hematokryt wyższy niż 51% i nadciśnienie tętnicze, to ryzyko rosło dziewięciokrotnie, w porównaniu do normalnego ciśnienia krwi.
Niedotlenienie tkanek jest głównym stymulatorem wytwarzania EPO, a stężenia EPO są na ogół odwrotnie proporcjonalne do stężenia hemoglobiny. Innymi słowy, osoba cierpiąca na anemię i niski poziom hemoglobiny ma podwyższony poziom EPO. Jednakże stężenia EPO są niższe niż oczekiwane u pacjentów z niedokrwistością i niewydolnością nerek. W przypadku niedokrwistości związanej z występowaniem chorób przewlekłych, poziomy EPO są na ogół podwyższone, ale nie tak wysokie, jak powinny, co wskazuje na względny niedobór EPO.
Co oznacza niska liczba krwinek czerwonych?
Nadmierny spadek czerwonych krwinek świadczy o silnej patologii i np. wyniszczeniu (szpiczak, białaczka, nadczynność tarczycy, krwotoki, niewydolność szpiku kostnego itd.) U biegaczy stwierdza się także rozpad erytrocytów. Przyczyną hemolizy wysiłkowej według J. Górskiego jest uszkodzenie mechaniczne związane z „przeciskaniem się” krwinek przez naczynia włosowate pod ciśnieniem, ucisk na podeszwy stóp, ucisk kurczących się mięśni na naczynia, stres oksydacyjny, a także zakwaszenie i wzrost ciepłoty ciała.
Ten sam problem dotyczy kolarzy, dlatego taką rewolucję stanowiło przetaczanie krwi (dopływ świeżych, nieuszkodzonych krwinek czerwonych) i podawanie sportowcom EPO (nienaturalnie przyspieszało powstawanie krwinek czerwonych, zawodnik miał wyższą wydolność, szybką regenerację po ciężkim etapie wyścigu).
Przyczyny zbyt niskiej ilości czerwonych krwinek
Przyczyny niskiej liczby krwinek czerwonych mogą być następujące:
- Krwotok (niekoniecznie jawny, może być utajony, wewnętrzny).
- Hemoliza (rozpad krwinek czerwonych, także wysiłkowa np. u biegaczy).
- Niedokrwistość (np. niewydolność szpiku nabyta np. uszkodzenia szpiku kostnego; wywołana przez benzen i trucizny środowiskowe: środki ochrony roślin, insektycydy, środki chwastobójcze; promieniowanie, wirusy; niewydolność szpiku wrodzona itd.).
- Hemoglobinopatia (niedokrwistości uwarunkowane genetycznie).
- Zaawansowany rak, nowotwory (białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi itd.).
- Niewydolność szpiku kostnego (wrodzona lub nabyta).
- Chemioterapia przeciwnowotworowa (czasem podaje się tam EPO).
- Choroba przewlekła (np. choroba nerek, choroba reumatoidalna itd.).
- Przewodnienie (dostarczanie nadmiernej ilości płynów).
- Niedokrwistość złośliwa.
- Podostre zapalenie wsierdzia.
- Ciąża.
- Niedobory dietetyczne.
Wszczepienie zastawek serca (mechaniczne uszkodzenia krwinek czerwonych po kontakcie ze sztuczną zastawką, nićmi chirurgicznymi lub obecność małego, o dużej prędkości, wstecznego strumienia przepływu krwi przez zastawkę, co powoduje uszkodzenie krwinek).
Na zakończenie
Zarówno zbyt mała, jak i zbyt duża liczba krwinek czerwonych nie sprzyjają długiemu życiu i należy się tym zainteresować oraz skonsultować tę kwestię z lekarzem. Odwlekanie wizyty lekarskiej lub próba przeczekania wszelkich nieprawidłowości może zagrażać życiu, lub zdrowiu.
Referencje:
- Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA „Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie
- Turner J, Parsi M, Badireddy M. Anemia. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499994/
- Wannamethee G, Perry IJ, Shaper AG. Haematocrit, hypertension and risk of stroke. J Intern Med. 1994 Feb;235(2):163-8. doi: 10.1111/j.1365-2796.1994.tb01050.x. PMID: 8308479.
- Kazimierz Sułek Niedokrwistość w przebiegu niewydolności szpiku kostnego https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/723,niedokrwistosc-w-przebiegu-niewydolnosci-szpiku-kostnego
- Anna Goździk i in. Niedokrwistość hemolityczna jako powikłani po zabiegu wszczepienia pierścienia mitralnego Kardiologia Polska 2006; 64: 6
- Tyler Hamilton, D. Coyle „Wyścig tajemnic”
- Bhasin S, Woodhouse L, Casaburi R, Singh AB, Mac RP, Lee M, Yarasheski KE, Sinha-Hikim I, Dzekov C, Dzekov J, Magliano L, Storer TW 2005 Older men are as responsive as young men to the anabolic effects of graded doses of testosterone on the skeletal muscle. J Clin Endocrinol Metab 90:678–688
- Bhasin S, Woodhouse L, Casaburi R, Singh AB, Bhasin D, Berman N, Chen X, Yarasheski KE, Magliano L, Dzekov C, Dzekov J, Bross R, Phillips J, Sinha-Hikim I, Shen R, Storer TW 2001 Testosterone dose-response relation-ships in healthy young men. Am J Physiol Endocrinol Metab 281:E1172–E1181
- Andrzej Więcek, Jerzy Chudek, Teresa Nieszporek „Perspektywy leczenia niedokrwistości nerkopochodnej – nowe koncepcje, nowe preparaty”
- J Clin Endocrinol Metab. Mar 2008; 93(3): 914–919. “Effects of Graded Doses of Testosterone on Erythropoiesis in Healthy Young and Older Men” Andrea D. Coviello, Beth Kaplan, Kishore M. Lakshman, Tai Chen, Atam B. Singh, and Shalender Bhasin
- „Naukowa kuchnia dopingu”, Rzeczpospolita.pl http://www.rp.pl/artykul/60517,1108558-Naukowa-kuchnia-dopingu.html?p=4