W tradycyjnej medycynie perskiej liście i owoce Vitex agnus-castus były stosowane jako środek aromatyzujący i przyprawa oraz jako zamiennik pieprzu. Owoce były zalecane jako środek hormonalny łagodzący miesiączkę oraz przeciwpadaczkowy, wiatropędny, energetyzujący, uspokajający, środek przeciwdrgawkowy i stosowany w leczeniu zaburzeń trawiennych.
Etnomedycyna różnych narodów
Roślina ta jest wykorzystywana w etnomedycynie różnych narodów do łagodzenia bólów menstruacyjnych, chorób oczu, zaburzeń laktacji, leczenia trądziku, bólu brzucha, a także jako środek przeciwskurczowy i stymulujący przepływ krwi w okolicy miednicy i macicy. W niepokalanku zidentyfikowano do tej pory przynajmniej kilkanaście składników aktywnych, w tym diterpeny.
Niepokalanek, a ból piersi i prolaktyna
Niepokalanek może znaleźć zastosowanie w leczeniu bólu piersi i zwiększonego stężenia prolaktyny. Bóle piersi (mastalgia) to dość powszechna dolegliwość u kobiet. Klasyfikacja obejmuje 3 grupy: mastalgię cykliczną (związaną z cyklem miesiączkowym) i niecykliczną oraz bóle klatki piersiowej.
Wiele objawów napięcia przedmiesiączkowego, szczególnie mastalgia napięcia przedmiesiączkowego, czyli mastalgia cykliczna (powtarzająca się), jest powiązanych z utajoną hiperprolaktynemią. Pacjentki nie cierpią z powodu prolactinoma (guza wydzielającego prolaktynę), ale w odpowiedzi na codzienny stres pojawia się u nich nadmierne wydzielanie prolaktyny, która wydaje się stymulować gruczoł sutkowy, powodując w ten sposób mastodynię (tkliwość i ból piersi).
Także w okresie przedmiesiączkowym u tych pacjentek często występuje przewlekle podwyższony poziom prolaktyny. Uwalnianie prolaktyny z przysadki mózgowej podlega hamowaniu przez dopaminę (DA), która jest wydzielana przez neurony.
Jaką funkcję pełni prolaktyna?
Prolaktyna jest hormonem peptydowym produkowanym i wydzielanym przede wszystkim przez komórki znajdujące się w przednim płacie przysadki mózgowej. Jest hamowana przez agonistów dopaminy. Głównym działaniem prolaktyny u człowieka jest rozrost gruczołów mlecznych oraz wydzielanie mleka.
Co powoduje nadmiar prolaktyny?
Gdy jest obecna w nadmiarze (sterydy anaboliczno-androgenne, antagoniści dopaminowi itd.) powoduje utratę libido i impotencję (działa jak „hamulec hormonalny” na podwzgórze, obniżając stężenie hormonów płciowych), odkładanie tkanki tłuszczowej na brzuchu, bezpłodność, mlekotok, zmniejszenie gęstości włosów, niepokój, uczucie zmęczenia, depresję, w rzadkich przypadkach może prowadzić do ginekomastii (przeważnie ma współudział, stymulując tkankę piersi).
Ponadto prolaktyna wpływa na modulację układu odpornościowego, głównie oddziałując na limfocyty. Nadmiernie podniesione stężenie prolaktyny powiązano z wieloma zaburzeniami autoimmunologicznymi np. z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Prolaktyna, a tycie i odchudzanie
Ważnym i niedocenianym elementem jest wpływ prolaktyny na tycie, powiązano jej stężenia m.in. z PCOS. W jednym z badań po wdrożeniu terapii obniżającej stężenie prolaktyny 17 z 42 pacjentów z prolactinoma straciło średnio 8.3 kg masy ciała (rekordziści nawet 28 kg), a u 11 osób uzyskano całkowicie normalne stężenia prolaktyny. Czternastu z 18 pacjentów, którzy nie chudli, nadal miało zbyt wysokie stężenia prolaktyny. Osoby, które miały wysokie stężenie prolaktyny, praktycznie nie chudły (zmiana bliska błędu pomiarowego).
Cytowane badanie świadczy o tym, iż stężenie prolaktyny może utrudniać redukcję tkanki tłuszczowej. Choćby z tego względu warto trzymać w ryzach jej stężenia, stosując np. Vitex agnus castus.
Czy Niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus) może obniżyć stężenie prolaktyny?
Badanie naukowe I
W badaniu wzięto pod uwagę 2 grupy kobiet, cierpiących na cykliczną mastalgię i drugą grupę chorych na łagodną hiperprolaktynemię. Badano skuteczność Vitex agnus castus w leczeniu tych dwóch objawów, a wyniki porównano z wynikami dla bromokryptyny (agonisty dopaminy). W każdej grupie losowo podawano przez 3 miesiące bromokryptynę (2,5 mg dwa razy na dobę) lub V. agnus castus (40 mg na dobę).
Co pokazało badanie?
Po leczeniu stężenie prolaktyny zmniejszyło się znacząco w obu grupach, ale nie zaobserwowano żadnych działań niepożądanych w przypadku V. agnus-castus w tym okresie, natomiast nudności i wymioty wystąpiły u 12,5% pacjentów leczonych bromokryptyną. Dlatego niepokalanek działa podobnie do bromokryptyny pod względem obniżenia poziomu prolaktyny i zmniejszenia bólu piersi; jednak jest lepiej tolerowany i chętniej stosowany przez brak skutków ubocznych.
Badanie naukowe II
W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą 104 pacjentki przed menopauzą w wieku poniżej 40 lat, cierpiące na cykliczną mastalgię, podzielono na dwie grupy, otrzymujące odpowiednio 40 mg ekstraktu owocowego w 1 tabletce dziennie i flurbiprofen 200 mg dziennie w dwóch porcjach przez 3 miesiące. Oba te leki znacznie zmniejszyły dolegliwości (np. bolesność piersi) i miały akceptowalne skutki uboczne. Nie wykazano statystycznie zauważalnej różnicy pomiędzy dwiema grupami.
Badanie naukowe III i IV
W dwóch ostatnich badaniach klinicznych wykazano skuteczność dostępnego na rynku ekstraktu z Vitex agnus castus w skutecznym ograniczaniu przedmiesiączkowego bólu piersi. Pacjentki korzystały z wizualno-analogowej skali (VAS), w której ból piersi można było ocenić w zakresie od 0 mm (najniższy ból piersi) do 10 mm (bardzo silny ból piersi). Obydwa preparaty (tabletki i roztwór Mastodynon) zmniejszyły punktację w zakresie mastalgii o 35–40%, co stanowi efekt znacznie silniejszy niż placebo (25%). (Wuttke i in. 1997; Halaska i in. 1999). W jednym z tych badań (Wuttke i wsp. 1997) wykazano również, że preparat niepokalanka obniża poziom prolaktyny.
Niepokalanek - Vitex vs leki
Czy ekstrakty Vitex agnus castus, mogą zastąpić kabergolinę czy bromokryptynę? Tego nie wiemy. Czy warto je wypróbować w celu unormowania stężenia prolaktyny np. spowodowanego sięganiem po środki dopingujące? Tak! U kulturystów często spotyka się zmiany w piersiach (grudki, płyn, rozrost tkanki gruczołowej sutka) spowodowane np. nierównowagą hormonalną (testosteron vs estrogeny, prolaktyna, hormon wzrostu/IGF-1, progesteron). Jednym z elementów układanki może być tu środek wpływający na obniżenie prolaktyny np. ekstrakt Vitex agnus castus.
Referencje:
- Niroumand, M. C., Heydarpour, F., & Farzaei, M. H. (2018). Pharmacological and therapeutic effects of Vitex agnus-castus L.: A review. Pharmacognosy Reviews, 12(23).
- Wuttke, W., Jarry, H., Christoffel, V., Spengler, B., & Seidlova-Wuttke, D. (2003). Chaste tree (Vitex agnus-castus)–pharmacology and clinical indications. Phytomedicine, 10(4), 348-357.
- dr n. med. Barbara Grzechocińska Bóle piersi związane i niezwiązane z cyklem miesiączkowym https://podyplomie.pl/ginekologia/31612,bole-piersi-zwiazane-i-niezwiazane-z-cyklem-miesiaczkowym
- Greenman Y. i in. Increased body weight associated with prolactin secreting pituitary adenomas: weight loss with normalization of prolactin levels https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1365-2265.1998.00403.x
- Cowen P.J. i in. Changes in plasma prolactin during SSRI treatment: evidence for a delayed increase in 5-HT neurotransmission https://doi.org/10.1177%2F026988119701100410
- Kumar, Abbas, Aster ; Robbins. PATOLOGIA II wydanie
- Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie
