Czy da się wygrać z brakiem snu?

6-krotny Mr. Olympia Dorian Yates twierdzi, iż pokonywał swoich konkurentów między innymi dlatego, iż wcześniej chodził spać, nie imprezował i w ten sposób dbał o regenerację powysiłkową. W tym stwierdzeniu nie musi być wiele przesady. Na wysokim poziomie, gdy ktoś zadba o odżywianie, trening, suplementację i pozostałe czynniki, każda najmniejszy element może mieć znaczenie dla uzyskania sukcesu na scenie.

1. Co może zaburzać sen?
2. Praca zmianowa, dyżury - czym skutkują?
3. Drzemka, czy ma na coś wpływ?
4. Próba walki ze zmęczeniem, stymulanty, a wypadki drogowe
5. Co warto zapamiętać?

Co może zaburzać sen?

Zespół bezdechu sennego

U otyłych często pojawia się zespół bezdechu sennego. Obturacyjny bezdech senny (OBS) to stan charakteryzujący się powtarzającymi się epizodami częściowej lub całkowitej niedrożności dróg oddechowych podczas snu. Reakcja organizmu na utrudnione oddychanie prowadzi do pobudzenia mózgu, aktywacji układu współczulnego i odtlenowania krwi.

Powtarzające się epizody niedrożności górnych dróg oddechowych podczas snu mogą skutkować fragmentacją snu i snem nieregenerującym. Według badań epidemiologicznych częstość występowania zespołu obturacyjnego bezdechu sennego wynosi około 2% u kobiet i około 4% u dorosłych mężczyzn. W przypadku istnienia czynników ryzyka np. otyłości, akromegalii, astmy, nadciśnienia, cukrzycy i chorób serca, OBS może występować nawet u 40% osób. W starszym wieku problem może dotykać nawet 90% mężczyzn i 78% kobiet.

Sterydy anaboliczno-androgenne

Przykładowo sterydy anaboliczno-androgenne (SAA) i hormon wzrostu (rhGH) mogą sprzyjać pojawieniu się nadciśnienia, chorób nerek, cukrzycy i chorób serca (np. przebudowie i niewydolności lewokomorowej). Hormon wzrostu przyspiesza przebudowę (remodelling) serca i innych narządów wewnętrznych.  Dlatego nie jest żadnym zaskoczeniem, iż w badaniu, w którym podawano mężczyznom od 250 mg do 500 mg SAA na tydzień (typowa dawka średniozaawansowanego amatora, np. kulturysty), odnotowano skrócenie czasu trwania snu, niższą efektywność snu, mniej snu wolnofalowego i pogorszenie bezdechu sennego.

Do najgorszych środków wpływających negatywnie na sen należą: trenbolon (np. octan, enantan), R1881 i MENT (octan trestolonu). Należy dodać, iż dawka czyni lek lub truciznę, podobnie w tym przypadku skutki uboczne nasilają się wraz ze wzrostem dawki anabolików. Niemniej prawie wszystkie SAA w dawkach dopingowych mogą mieć wpływ na zaburzenia snu.

Sibutramina

W innym badaniu w jednej grupie podawano placebo, w drugiej sibutraminę (wycofany w większości krajów od 2010 r. lek odchudzający, nadal występujący w obrocie). Sibutramina działa jak leki z grupy SNRI (ang. serotonin and noradrenaline reuptake inhibitor) blokuje wychwyt noradrenaliny oraz serotoniny, dodatkowo pośrednio aktywuje receptory beta3-adrenergiczne. Noradrenalina może mieć wpływ na pobudzenie, zwiększoną czujność i ciśnienie krwi. I faktycznie, naukowcy stwierdzili, iż osoby otrzymujące sibutraminę miały wyższe ciśnienie krwi oraz dwukrotnie częściej pojawiały się u nich zaburzenia snu.

Stymulanty, substancje narkotyczne

Bardzo często zdarza się, iż ludzie nadużywają stymulantów (legalnych i z czarnego rynku), sterydów anaboliczno-androgennych, beta-mimetyków, substancji narkotycznych i w ten sposób zaburzają rytmy dobowe. Reżim utrzymywany przez pobudzanie noradrenaliny, adrenaliny, stosowanie antagonistów adenozyny da się utrzymać, ale do czasu.

Praca zmianowa, dyżury - czym skutkują?

Długie i zmienne godziny pracy są standardem dla wielu pracowników służby zdrowia czy żołnierzy (np. cyklicznie pełniona 24-godzinna służba wartownicza, 12-godzinne lub dłuższe dyżury pracowników służby zdrowia). Taki harmonogram często prowadzi do deprywacji snu. Ponad 3 dekady badań wykazały, że brak wystarczającej ilości snu zmniejsza czujność, funkcje neuropoznawcze i nastrój, a jednocześnie zwiększa liczbę błędów np. medycznych. Brak odpowiedniego wypoczynku sprzyja cukrzycy typu 2, podwyższeniu stężenia glukozy i insuliny, pojawieniu się raka i otyłości.

Drzemka, czy ma na coś wpływ?

Dodatkowo Massar i in. sugerują, że niezależnie od trybu pracy drzemka sprzyja poprawie czujności, co zmierzono w trakcie 3-minutowego zadania. To odkrycie jest zgodne z wcześniejszymi danymi pokazującymi, że drzemka podczas długiej zmiany wiąże się z mniejszym zmęczeniem i obniża zmęczenie do poziomu sprzed dnia dyżuru.

W przypadku wielu ćwiczeń fizycznych niezbędna jest właściwa koordynacja, uwaga, odpowiednie współdziałanie grup mięśniowych, a jeśli ktoś np. wykonuje ćwiczenia, w których chodzi lub biega z obciążeniem (np. pchanie obciążonych „sań”, spacer farmera), przechodzi w zwisie na drabinkach, ćwiczy na kółkach gimnastycznych, pokonuje tory przeszkód, wspina się, skacze,  to konieczna jest wzmożona czujność, aby nie doznać urazu.

Próba walki ze zmęczeniem, stymulanty, a wypadki drogowe

Czujność jest wymagana w przypadku wielu zadań wymagających ciągłej uwagi, takich jak prowadzenie pojazdu czy pilotaż, dlatego w czasie drugiej wojny niezwykle często wykorzystywano rozmaite narkotyki stymulujące, aby piloci byli w stanie realizować wielogodzinne loty bojowe. Do dzisiaj tego rodzaju środki mają do dyspozycji np. piloci amerykańscy, jest na ten temat wiele opracowań naukowych.

Polecamy również: Witamina C i witamina D, a ryzyko zachorowania na raka

Amfetamina 

Badania wskazują, że w ciągu ostatniej dekady liczba wypadków drogowych związanych z narkotykami np. w Australii stale rosła (Drummer i in. 2003a,b), przy czym w jednym z raportów wykazano, że 31% śmiertelnych wypadków drogowych w Australii było związanych z narkotykami (TAC 2005). Środki z grupy amfetamin istotnie przyczyniają się do tej statystyki, przy czym w badaniach wykazano,  że 4,1% australijskich kierowców i 23% kierowców ciężarówek zabitych na drogach miało pozytywny wynik testu na obecność amfetaminy lub podobnych związków (Drummer i in. 2003b).

Jednak nie jest jasne, czy używanie amfetaminy jest bezpośrednią przyczyną, czy też określone procesy poznawcze są upośledzone podczas prowadzenia pojazdu po użyciu amfetaminy. Prawdopodobnie kierowcy stosujący amfetaminę i podobnie do niej działające środki próbują w ten sposób walczyć ze znużeniem, chęcią snu, pogorszeniem koordynacji, doraźnie może być to skuteczne, jednak kumulujące się zmęczenie może prowadzić do śmiertelnych wypadków drogowych.

Polecamy również: Czego najbardziej nie lubi nasz mózg?

Kennedy i in. (1990) badali wpływ 10 mg d-amfetaminy na szereg procesów poznawczych i stwierdzili, że amfetamina upośledza wykonywanie zadań związanych z szybkim poszukiwaniem wzrokowym obiektów. Wyniki wskazują, że w dawkach terapeutycznych amfetamina poprawia wydajność procesów poznawczych, takich jak uwaga, funkcje psychomotoryczne i szybkość percepcyjna. Jednak w przypadku innych aspektów funkcjonowania poznawczego, takich jak te wymagające skanowania wzrokowego lub zdolności do filtrowania nieistotnych informacji, niskie dawki amfetaminy wydają się poważnie zaburzać funkcjonowanie człowieka.

Od 2005 r. wszystkie śmiertelne wypadki drogowe w Norwegii były dogłębnie analizowane przez wielodyscyplinarne zespoły dochodzeniowe. Informacje o każdym zdarzeniu są rejestrowane w bazie danych. Korzystając z tych informacji, Norweska Administracja Dróg Publicznych ujawniła, że ​​w latach 2005–2015 40% śmiertelnych wypadków drogowych w Norwegii było związanych z przekroczeniem prędkości, a co najmniej 21% wypadków było związanych z używaniem alkoholu lub narkotyków.

Substancje w stężeniach przekraczających limity to głównie alkohol (20%), leki (10%: benzodiazepiny, opioidy, leki nasenne), stymulanty (5%: amfetaminy, metylofenidat i kokaina) oraz konopie indyjskie (4%: THC). 41% zabitych pasażerów samochodów nie używało pasów bezpieczeństwa, a 19% zabitych motocyklistów nie używało kasku (Grimstad i Engebretsen, 2016).

Polecamy również: Wiek biologiczny a rok urodzenia - co ma większe znaczenie?

Biorąc pod uwagę tylko zabitych kierowców samochodów osobowych/vanów, 33,5% nie używało pasów bezpieczeństwa w latach 2005–2015 (Valen i in., 2019). Okazuje się, że używanie zakazanych substancji koreluje z ryzykownymi zachowaniami na drodze. 68% kierowców pod wpływem narkotyków/alkoholu przekraczało prędkość, 69% nie zapinało pasów, a 26% nie miało ważnego prawa jazdy.

Co warto zapamiętać?

Podsumowując, człowiek potrzebuje snu, da się „oszukać” organizm, ale to jest wygrana bitwa, ale przegrana wojna. Do dzisiaj głośnym echem odbija się wypadek z 2002 r., w którym amerykański pilot pod wpływem amfetaminy zabił 4 sojuszników, kanadyjskich żołnierzy, a 8 zostało zranionych, w pobliżu Kandaharu w południowym Afganistanie, gdy pilot F-16 zrzucił na nich 227 kg bombę, bo „coś mu się wydawało”. Zmęczenie, pogorszony czas reakcji, większa ilość błędów nie sprzyjają funkcjonowaniu na drodze, w powietrzu, ani też treningowi siłowemu.

Literatura:

• Silber, B. Y., Croft, R. J., Papafotiou, K., & Stough, C. (2006). The acute effects of d-amphetamine and methamphetamine on attention and psychomotor performance. Psychopharmacology, 187, 154-169.
• Prasad B, Arora VM. Sleep and Wellness in Residency—Embracing the Shift. JAMA Netw Open. 2024;7(10):e2438294. doi:10.1001/jamanetworkopen.2024.38294
• Henderson, D. C., Copeland, P. M., Daley, T. B., Borba, C. P., Cather, C., Nguyen, D. D., ... & Goff, D. C. (2005). A double-blind, placebo-controlled trial of sibutramine for olanzapine-associated weight gain. American Journal of Psychiatry, 162(5), 954-962.
• Senaratna, C. V., Perret, J. L., Lodge, C. J., Lowe, A. J., Campbell, B. E., Matheson, M. C., ... & Dharmage, S. C. (2017). Prevalence of obstructive sleep apnea in the general population: a systematic review. Sleep medicine reviews, 34, 70-81.
• Partinen, M. (1995). Epidemiology of obstructive sleep apnea syndrome. Current opinion in pulmonary medicine, 1(6), 482-487.
• Venâncio, D. P., Tufik, S., Garbuio, S. A., da Nóbrega, A. C. L., & de Mello, M. T. (2008). Effects of anabolic androgenic steroids on sleep patterns of individuals practicing resistance exercise. European journal of applied physiology, 102, 555-560.
• Valen, A., Bogstrand, S. T., Vindenes, V., Frost, J., Larsson, M., Holtan, A., & Gjerde, H. (2019). Driver-related risk factors of fatal road traffic crashes associated with alcohol or drug impairment. Accident Analysis & Prevention, 131, 191-199.
• https://www.theguardian.com/world/2002/apr/19/afghanistan.rorymccarthy