Każdy z nas pewnie spotkał się z sytuacją, w której znajduje opakowanie witamin lub innego suplementu diety w szafce, który okazuje się przeterminowany. Zadajemy sobie wtedy pytanie, czy taki produkt nadaje się jeszcze do spożycia? Czy witaminy ulegają przeterminowaniu? Czy jest bezpieczny okres, w którym możemy przyjąć produkt po dacie ważności? W artykule postaram się przybliżyć temat terminu przydatności do spożycia i rozwiać pewne wątpliwości, jakie często pojawiają się w Internecie.
"Najlepiej spożyć przed" oraz "Należy spożyć do"
Na początek warto poznać dwie definicje terminu ważności, jakie obowiązują w nomenklaturze polskiej. Na opakowaniach spotkać możemy sformułowania: Najlepiej spożyć przed oraz Należy spożyć do.
Najlepiej spożyć przed - tego typu napis widnieje na produktach, które mają określoną datę minimalnej trwałości. Termin ten nie oznacza, że po przekroczeniu daty nadrukowanej na etykiecie, produkt nie nadaje się do spożycia. Może natomiast ulec pogorszeniu w stosunku do wartości odżywczej, czy też mogą pojawić się zmiany organoleptyczne, jak zmiana zapachu, smaku, konsystencji. To ten termin zazwyczaj będzie spotykany w suplementach diety.
Należy spożyć do - z kolei tego typu informacja znajduje się na produktach, które po przekroczeniu terminu ważności nie powinny być spożywane. Informacja ta zazwyczaj pojawia się na produktach świeżych jak surowe mięso, wyroby garmażeryjne, czy soki nie poddane pasteryzacji.
Pojęcie przeterminowanego produktu nie zawsze będzie więc oznaczało, że należy wyrzucić go do kosza.
Przeterminowane suplementy - jakie czynniki mają na to wpływ?
To czy suplement diety będzie szybciej ulegał zepsuciu, zależy od kilku czynników. Zazwyczaj na trwałość suplementu diety mają wpływ:
Miejsce przechowywania
Suplementy diety powinny być przechowywane w miejscu, gdzie jest sucho, chłodno i nie będą one wystawione na ekspozycję słońca. Niestety najgorszym pomysłem jest trzymanie suplementów diety w kuchni lub łazience, a są to miejsca, gdzie zazwyczaj je umieszczamy. Pomieszczenia te są najbardziej wilgotne i często zmieniana jest w nich temperatura ze względu na użytkowanie np. piekarnika czy wanny/prysznica w przypadku łazienki.
Forma suplementu diety
Bardziej odporne są produkty, które są np. w wersji kapsułkowanej i dodatkowo przechowywane w blistrach. Bardziej podatne na zmianę wartości są produkty w proszku, które przechowywane są w otwartych puszkach.
Opakowanie suplementu
Wysokiej jakości opakowanie może pomóc w ochronie witamin przed czynnikami środowiskowymi, przedłużając ich trwałość. Często firmy premium pakują swoje witaminy np. w ciemne szklane opakowania, co ma za zadanie chronić je przed promieniami słonecznymi, jak i pozwala utrzymać niższą temperaturę produktu.
Skład suplementu diety
Wytrzymałość suplementu diety będzie również uzależniona od składu. Inaczej będzie utrzymywał się produkt składający się z jednego składnika np. kreatyna w proszku, a inaczej, gdy będzie to produkt typu gainer, z dodatkiem tłuszczy.
Jakich przeterminowanych produktów unikać?
Jeżeli mowa o suplementach diety, to zasada należy spożyć do powinna dotyczyć:
-
Oleju rybiego, czyli wszelkich produktów dostarczających kwasy tłuszczowe omega 3,
-
Siemię lniane, ze względu na zawartość ALA (Omega 3),
-
Witaminy E, funkcja antyoksydacyjna,
-
Probiotyki, żywe szczepy bakteryjne.
Przeterminowane witaminy - ile mamy czasu na ich spożycie?
W przeciwieństwie do leków na receptę i leków dostępnych bez recepty nie ma jasno określonych wytycznych, czy suplement diety jest zdatny do spożycia po terminie ważności. Zazwyczaj data ważności produktów witaminowych wynosi 2 lata od daty produkcji. Okres ten może być różny w zależności od tego, jaki produkt kupiliśmy, jaki ma skład i zawartość poszczególnych witamin i składników aktywnych.
Przykładowo witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą mieć dłuższą datę przydatności do spożycia niż suplementy diety dostarczające pozostałe witaminy z grupy B czy C. Oczywiście nie jest to regułą, bo wystarczy, że witaminy ADEK będą umieszczone w tłuszczach (płynna kapsułka zamiast twardej tabletki) i ich data ważności może się diametralnie zmienić, ze względu na okres trwałości tłuszczu, w jakim rozpuszczono witaminy.
Co więcej, witaminy do żucia i żelki witaminowe pochłaniają więcej wilgoci niż witaminy w postaci tabletek. Z tego powodu produkty do żucia i żelki mają tendencję do szybszego rozkładu.
Przy prawidłowym przechowywaniu witamin w postaci twardych tabletek często zachowują swoją trwałość przez kilka lat.
Jak rozpoznać przeterminowane produkty?
-
Zmiana koloru i/lub zapachu: jeśli Twoje witaminy zmieniły kolor, lub wydzielają nietypowy zapach, jest to znak, że mogą być niezdatne do spożycia.
-
Zmiany w teksturze: sklejanie się lub zmiany w teksturze mogą wskazywać, że wilgoć przedostała się do opakowania. Często widzimy, jak tabletki robią się np. bardziej chropowate, czy nawet w skrajnych przypadkach "puchną".
-
Zmniejszona skuteczność działania: przeterminowane witaminy mogą tracić na wartości, przez co efekt suplementacji będzie również gorszy.
Czy przeterminowane witaminy są groźne dla zdrowia?
Spożycie witamin po dacie ważności nie powinno wywoływać natychmiastowych oznak zatrucia. Mogą być one jednak źródłem substancji antyodżywczych (jełczenie tłuszczów), które będą przynosić odwrotny efekt niż działanie prozdrowotne. Dodatkowo mogą nie przynosić korzyści ze względu na utratę wartości. W niektórych przypadkach przeterminowane witaminy mogą prowadzić do dyskomfortu żołądkowego, jednak poważne skutki uboczne są zazwyczaj bardzo rzadkie.
Przeterminowane suplementy - co warto zapamiętać?
Podsumowując, chociaż witaminy mają wyznaczony termin ważności, spożywanie ich po tej dacie niekoniecznie oznacza, że tracą one swoją wartość. Warto jednak kierować się zasadą zdrowego rozsądku i nie spożywać produktów, które znacząco przekraczają datę ważności. Osobiście rzadko stosuje suplementy diety po dacie ważności, a jeżeli taka ewentualność się przydarzy, to nie przekraczam okresu 3 miesięcy po dacie ważności.
Źródła
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/drug-expiration-dates-do-they-mean-anything
https://doi.org/10.1021/jf903342f
https://www.fda.gov/downloads/drugs/resourcesforyou/consumers/buyingusingmedicinesafely/understandingover-the-countermedicines/ucm107163.pdf
https://www.gov.pl/web/psse-lobez/euchoosesafefood--najlepiej-spozyc-przed-oraz-nalezy-spozyc-do--czy-jest-miedzy-nimi-roznica2
Probiotyki łatwo sprawdzić, wystarczy wrzucić zawartość kapsułki (odrobinę proszku czy płynu w zależności od formy) do pół szklanki świeżo otwartego mleka UHT, zostawić w temperaturze pokojowej i czekać na sygnały fermentacji (bąbelki gazu, kiśnięcie i ścinanie się).
Jeśli dłużej niż 48 godzin nic się nie będzie działo, znaczy że bakterie i drożdże wymarły i nie ma już większego sensu tego łykać.
Dużo suplementów można poporcjować w małe woreczki do zamrażania z grubej folii, później zamknąć w szczelnym plastikowym pojemniku, opisać (nazwa, aktualna data) i zamrozić, bądź przechowywać w lodówce. Szczególnie te na bazie tłuszczu, ziół i probiotyki.
Suszone, sproszkowane zioła i ich ekstrakty też szybko mogą się starzeć i po upływie roku mają już przeważnie dużo mniej substancji czynnych. Utlenianiają się, blakną lub brązowieją i tracą aromat, więc do pewnego stopnia można to ocenić po wyglądzie i zapachu.
W celu zachowania wartości odżywczych przez dłuższy czas, można mrozić nawet orzechy, np. włoskie czy poporcjowany olej/oliwę (nie w zamkniętym szkle, oczywiście, żeby nie pękło).