Miażdżyca tętnic nazywana jest wymiennie, krócej miażdżycą lub arteriosklerozą. Ta ostatnia nazwa jest spolszczoną wersją nazwy łacińskiej choroby, oznaczającą w tym języku stwardnienie tętnic. Miażdżyca jest chorobą charakteryzującą się pojawianiem się w tętnicach tzw. zmian miażdżycowych. Podstawowym elementem tych zmian jest tzw. blaszka miażdżycowa, odkładająca się po wewnętrznej stronie ścian tętnic.
U źródła problemu
Interakcje zachodzące pomiędzy blaszką miażdżycową a tkanką naczyniową prowadzą z czasem do twardnienia tętnic, z czego pochodzi nazwa tej choroby. Stwardniałe tętnice tracą charakterystyczną dla nich sprężystość i elastyczność, niezbędną do prawidłowego pompowania do tkanek nasyconej tlenem krwi. Przy czym przepływ krwi utrudnia równocześnie sama blaszka miażdżycowa, zawężająca światło tętnicy.
Z czasem blaszki miażdżycowe tracą swoją stabilność, nabierając tendencji do pękania i odrywania się. Odrywające się blaszki mogą zablokować światło tętnicy. A ponieważ układ krzepliwości krwi rozpoznaje oderwanie się blaszki jako przerwanie ciągłości naczynia, dlatego wytwarza skrzep wewnątrznaczyniowy, dokumentnie blokujący już światło tętnicy, co skutkuje udarem lub zawałem.
Ciche złego początki
Miażdżyca przez całe dziesięciolecia może przebiegać bezobjawowo, ponieważ tętnice powiększają się we wszystkich miejscach nawarstwiania się blaszki, zatem choroba nie ma długi czas wpływu na sprawność przepływu krwi. Nawet większość pęknięć blaszki nie daje objawów, dopóki nie dojdzie do dostatecznego zwężenia lub całkowitego zamknięcia tętnicy z powodowanego zakrzepem.
Oznaki miażdżycy pojawiają się tylko wtedy, gdy poważne zwężenie lub zamknięcie tętnicy utrudnia przepływ krwi do różnych narządów na tyle, aby wywołać objawy. W większości przypadków pacjenci dowiadują się, że chorują na miażdżycę dopiero wtedy, gdy doświadczają poważnych dolegliwości sercowo-naczyniowych, takich jak choroba wieńcowa, niewydolność nerek, udar mózgu czy zawał serca. Jednak objawy mogą się znacznie różnić w zależności od tego, która tętnica, a co za tym idzie – narząd, zostanie dotknięty niedokrwieniem.
Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby
Pomimo dziesiątków lat badań bezpośrednie przyczyny rozwoju miażdżycy nie zostały jeszcze ostatecznie ustalone. Niemniej zidentyfikowano wiele czynników ryzyka rozwoju tej choroby, do których jako najważniejszych, należy m.in. zaliczyć: wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, otyłość, bezczynność ruchową, stres, choroby przyzębia i wysoki udział w diecie cukrów prostych.
Co może pomóc? Badania
Choroby układu krążenia, które są przeważnie klinicznym objawem miażdżycy, są główną przyczyną zgonów na całym świecie. Dlatego od lat podejmowane są energiczne kroki w celu zapobiegania i leczenia miażdżycy. Standardowe leczenie farmakologiczne zdiagnozowanej miażdżycy obejmuje zwykle leki obniżające poziom cholesterolu oraz obniżające ciśnienie i krzepliwość krwi.
Ponieważ jednak długotrwałe stosowanie niektórych z tych leków niesie duże ryzyko wystąpienia poważnych, niepożądanych skutków działania, takich jak rozpad tkanki mięśniowej czy zwapnienie tętnic, dlatego bardzo ważnymi elementami postępowania profilaktycznego i terapeutycznego są ruch i dieta. Jak bowiem oszacowali specjaliści, można zapobiec nawet 90% przypadków chorób sercowo-naczyniowych, eliminując z życia przynajmniej część znanych czynników ryzyka.
Jeżeli chodzi o dietę, badania naukowe udowodniły, że – pod względem korzystnych, długoterminowych zmian czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych – najlepsze rezultaty daje dieta śródziemnomorska. Skuteczność diety śródziemnomorskiej w walce z miażdżycą wynika z niskiego udziału w niej cukrów prostych, przy wysokim udziale błonnika i antyoksydantów.
Chodzi bowiem o to, że główną siłą sprawczą rozwoju miażdżycy jest utleniona frakcja złego cholesterolu, opatrzona symbolem oxLDL, która przekształca komórki odpornościowe w tzw. komórki piankowate, będące zasadniczym składnikiem blaszki miażdżycowej. Natomiast powstająca z cukrów prostych glukoza potęguje, podczas gdy powstający z błonnika kwas masłowy oraz pochodzące z oliwy oraz owoców i warzyw antyoksydanty hamują wytwarzanie frakcji oxLDL.
Dlatego też w badaniach naukowych wytypowano składniki pokarmowe, wspomagające walkę organizmu z miażdżycą na drodze hamowania utleniania cholesterolu do frakcji oxLDL, obniżania poziomu tej frakcji we krwi i blokowania jej niekorzystnego oddziaływania na komórki odpornościowe, gdzie bodaj najskuteczniejsze z nich to:
Polifenole oliwek występujące na rynku również w postaci suplementów diety.
W tzw. badaniu krzyżowym grupie 18 zdrowych ochotników podawano przez 3 tygodnie 25 ml oliwy z oliwek o niskiej zawartości polifenoli (2.7 mg/kg), a po 2 tygodniach przerwy – przez kolejne 3 tygodnie – taką samą ilość oliwy o wysokiej zawartości polifenoli (366 mg/kg). U wszystkich ochotników zaobserwowano znaczący spadek poziomu oxLDL po okresie suplementacji oliwą bogatą w polifenole, w porównaniu do okresu po suplementacji oliwą ubogą w te związki.
Castañer O. et al. Protection of LDL from oxidation by olive oil polyphenols is associated with a downregulation of CD40-ligand expression and its downstream products in vivo in humans. Am J Clin Nutr. 2012
Błonnik pokarmowy występujący naturalnie w największych ilościach w niskoprzetworzonych produktach roślinnych.
W trwającym 6 tygodni badaniu, w którym podawano 130 zdrowym ochotnikom różne porcje błonnika pokarmowego pochodzącego z grzybów, stwierdzono, że – w porównaniu z placebo – spożywanie 4.5 g błonnika dziennie znacząco obniżyło poziom utlenionej frakcji złego cholesterolu oxLDL.
Bays H.E. et al. Chitin-glucan fiber effects on oxidized low-density lipoprotein: a randomized controlled trial. Eur J Clin Nut. 2012
Kwas masłowy występujący naturalnie w produktach mlecznych, a także wytwarzany z błonnika pokarmowego przez mikroflorę jelitową.
W eksperymentach prowadzonych na myszach i izolowanych kulturach komórkowych dowiedziono, że kwas masłowy hamuje oddziaływanie oxLDL na komórki odpornościowe oraz zmniejsza o 50% rozległość zmian miażdżycowych tętnicy aorty.
Aguilar E.C. et al. Butyrate impairs atherogenesis by reducing plaque inflammation and vulnerability and decreasing NFκB activation. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2014
Witamina C występująca naturalnie w największych ilościach w świeżych owocach i warzywach.
U ochotników, którzy przyjmowali dziennie dawkę 1250 mg witaminy C, doszło po 8 tygodniach suplementacji do znacznego zahamowania niekorzystnego wpływu oxLDL na komórki odpornościowe. Autorzy tego badania ostatecznie konkludowali, że codzienne spożywanie wysokiej dawki witaminy C skutkuje efektem przeciwmiażdżycowym.
Seong-Min K. et al. Consumption of high-dose vitamin C (1250 mg per day) enhances functional and structural properties of serum lipoprotein to improve anti-oxidant, anti-atherosclerotic, and anti-aging effects via regulation of anti-inflammatory microRNA. Food and Function. 2015
Resweratrol występujący naturalnie głównie w winogronach i czerwonym winie.
W badaniu kontrolowanym placebo, w którym ochotnicy przyjmowali codziennie przez 6 miesięcy 350 mg ekstraktu z winogron wzbogaconego dodatkowym resweratrolem, doszło do spadku poziomu utlenionej frakcji złego cholesterolu oxLDL o 20%.
Tomé‐Carneiro J. et al. Consumption of a grape extract supplement containing resveratrol decreases oxidized LDL and ApoB in patients undergoing primary prevention of cardiovascular disease: A triple‐blind, 6‐month follow‐up, placebo‐controlled, randomized trial. Molec Nutr. 2012
Proantocyjanidyny występujące w wielu owocach i orzechach, w tym w dużych ilościach w winogronach.
We wstępie do jednego z eksperymentów naukowcy stwierdzili, że badania na ludziach i zwierzętach wykazały, iż diety bogate w procyjanidyny zmniejszają ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Aby wyjaśnić mechanizmy leżące u podstaw tego zjawiska, badacze ci traktowali najpierw komórki odpornościowe oxLDL, a następnie proantocyjanidami pestek winogron. W ten sposób ustalili, że proantocyjanidyny hamują akumulację oxLDL w komórkach odpornościowych, a co za tym idzie – ich przemianę w komórki piankowate.
Terra X. et al. Inhibitory Effects of Grape Seed Procyanidins on Foam Cell Formation in Vitro. J Agric Food Chem. 2009
Kwas ferulowy występujący w wielu zbożach i warzywach, m.in. w karczochach.
U ochotników, którym podawano przez 6 tygodni 1000 mg kwasu ferulowego, doszło do znacznego (o ponad 7%) obniżenia poziom utlenionej frakcji złego cholesterolu oxLDL w porównaniu z grupą placebo.
Bumrungpert A. et al. Ferulic Acid Supplementation Improves Lipid Profiles, Oxidative Stress, and Inflammatory Status in Hyperlipidemic Subjects: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial. Nutrients. 2018
Siarczki czosnku.
Po 2 miesiącach suplementacji 250 mg kapsułkowanego ekstraktu z czosnku nastąpiło znaczące obniżenie się poziomu utlenionej frakcji złego cholesterolu oxLDL u pacjentów ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym.
Dhawan V. et al. Effect of garlic supplementation on oxidized low density lipoproteins and lipid peroxidation in patients of essential hypertension. Mol Cell Biochem. 2004
N-acetylocysteina (NAC) – najbardziej bioaktywna forma cysteiny, występującej naturalnie we wszystkich pokarmach wysokobiałkowych, a w największej ilości w białkach serwatkowych.
Suplementacja NAC znacząco obniżyła (średnio o ok. 20%) poziom utlenionej frakcji złego cholesterolu oxLDL w surowicy krwi pacjentów z chorobami wieńcowymi i wysokim poziomem cholesterolu.
Cui Y. et al. N-acetylcysteine inhibits in vivo oxidation of native low-density lipoprotein. Sci Rep. 2015
Na zakończenie
Aktywność przeciwmiażdżycową, realizowaną głównie poprzez właściwości antyoksydacyjne, wykazywano również w odniesieniu do innych składników pokarmowych, przykładowo koenzymu Q10, witaminy K2, berberyny i kurkuminy. Jednak najwięcej związków o tego typu właściwościach zidentyfikowano pośród flawonoidów – składników pokarmowych charakterystycznych dla pożywienia pochodzenia roślinnego, występujących przykładowo szczególnie obficie w herbacie i kakao, a w relatywnie mniejszych ilościach – zasadniczo we wszystkich owocach i warzywach.
Sławomir Ambroziak