Rak jelita grubego (CRC) jest trzecim najczęściej występującym rakiem u mężczyzn i drugim u kobiet na świecie (Am. Cancer Soc. 2015). Biorąc pod uwagę, że guzy te rozwijają się w sąsiedztwie światła jelita, nie jest zaskakujące, że związek między dietą a ryzykiem CRC jest jednym z najsilniejszych w przypadku każdego rodzaju raka.
Alarmujący wzrost zachorowań u osób młodych
Częstotliwość występowania wczesnego raka jelita grubego (EOCRC), definiowanego jako diagnoza postawiona przed ukończeniem 50. roku życia, rośnie w alarmującym tempie, w przeciwieństwie do zmniejszającej się częstości występowania CRC wśród osób starszych. Trendy te zaobserwowano na całym świecie, a prognozy dotyczące częstości występowania EOCRC w USA przewidują wzrost o co najmniej 140% do 2030 roku.
Te niepokojące ustalenia epidemiologiczne skłoniły do aktualizacji wytycznych dotyczących badań przesiewowych w kierunku CRC w USA. Obecnie sugeruje się, aby rozpocząć badania przesiewowe u osób ze średnim ryzykiem w wieku 45 lat!
Co jest kluczowe w zapobieganiu?
Ogólnie rzecz biorąc, zdrowe odżywianie (wysokie spożycie owoców i warzyw, produktów pełnoziarnistych, orzechów i roślin strączkowych, ryb i owoców morza) wiąże się z niższym ryzykiem powstania CRC. Ryzyko tego rodzaju raka mogą podwyższać: wysokie spożycie czerwonego mięsa, przetworzonego mięsa (niezależnie od koloru), napoje słodzone cukrem, rafinowane zboża, desery i ziemniaki.
Fast food
Nie dziwi mnie, że pojawia się coraz więcej przypadków raka, szczególnie jelita grubego, ponieważ ludzie odżywiają się w naganny, nieracjonalny i szkodliwy dla zdrowia sposób. Niezwykle popularne stały się produkty o bardzo wysokim stopniu przetworzenia np. głęboko mrożona i klasyczna pizza, hamburgery, mrożone i klasyczne frytki, grillowane mięso, kebaby, lody, wyroby cukiernicze, przetwory mięsne, wędliny. Łączy je duża zawartość węglowodanów, sodu i tłuszczu.
Przetworzone mięso
Bezpośrednio na ryzyko raka wpływa jedzenie mięsa, niezależnie od jego koloru, jeśli zostanie poddane znacznemu przetworzeniu i długotrwałej obróbce termicznej. W szczególny sposób z rakiem (w tym CRC) powiązano wiele lat temu jedzenie mięsa czerwonego. Ponadto nadmierna zawartość soli w wysoko przetworzonych produktach przyczynia się do wystąpienia raka żołądka.
Przepracowany tłuszcz
Tłuszcze są skondensowanym źródłem energii i dopełniają one dzieła zniszczenia, pośrednio zwiększając ryzyko raka przez akumulację tkanki tłuszczowej. Często zdarza się również, iż „pokątna” produkcja fast food wiąże się z używaniem niewłaściwego, znacząco przepracowanego, źle przechowywanego, nadmiernie ogrzewanego lub szkodliwego dla zdrowia rodzaju tłuszczu. Nie jest to nic nowego, dane istnieją w obiegu od kilkudziesięciu lat. Osoby zainteresowane odsyłam do baz danych, bez problemu można znaleźć nawet polskie artykuły z lat 70. XX wieku.
Podsumowując, istnieją przekonujące dowody, że ryzyko CRC zwiększają:
- jedzenie czerwonego mięsa, szczególnie poddanego niekorzystnej obróbce termicznej (np. długotrwałe smażenie w wątpliwej jakości, zmienionym tłuszczu, w którym zachodzi przyspieszone utlenianie, polimeryzacja i hydroliza lub tłuszczu, który nie nadaje się do obróbki w wysokiej temperaturze np. masło)
- przetworzone mięso (przetwarzanie oznacza każde działanie, które znacznie zmienia produkt wyjściowy, w tym ogrzewanie, wędzenie, solenie, dojrzewanie, suszenie, marynowanie, ekstrakcję, wyciskanie lub połączenie tych procesów),
- alkohol, powoduje nie tylko CRC, ale wiele innych rodzajów raka.
Czy rak jelita daje wczesne objawy?
Czy istnieją jakieś „czerwone flagi” wskazujące na rozwój raka jelita grubego? Tak. Dane zebrali Joshua Demb i in. Naukowcy uwzględnili 81 badań z udziałem ponad 24 milionów osób w wieku poniżej 50 lat.
Co wskazywało na raka jelita grubego?
- Hematochezja to termin medyczny określający pojawienie się krwi w stolcu.
- Ból brzucha.
- Zmiana funkcjonowania jelit np. rytmu wypróżnień.
Hematochezja, ból brzucha i anemia były związane z wyższym prawdopodobieństwem pojawienia się wczesnego raka jelita grubego. Czas od wystąpienia objawów do rozpoznania EOCRC wynosił nieco ponad pół roku. Naukowcy podkreślają, że wystąpienie krwi w stolcu może zwiększać prawdopodobieństwo wykrycia raka jelita grubego nawet ponad 50-krotnie, tymczasem ból brzucha zwiększał prawdopodobieństwo wykrycia „tylko” maksymalnie 6-krotnie.
Wyniki te podkreślają konieczność uwzględnienia przez lekarzy EOCRC w diagnostyce różnicowej u pacjentów, u których występują potencjalne objawy ostrzegawcze, a także kontynuowania leczenia i wykrycie przyczyny lub skierowanie na kolonoskopię w celu wykluczenia CRC.
Komentarz: warto pamiętać, iż sportowcy mogą cierpieć z powodu krwawień z przewodu pokarmowego, problem dotyczy szczególnie biegaczy długodystansowych i osób nadużywających niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Częstość występowania krwawień z przewodu pokarmowego waha się od 7,4% do nawet 85% na dystansie ultramaratonu.
Po pierwsze, etiologia krwawień z dolnego odcinka przewodu dotyczy prawdopodobnie niedokrwiennego zapalenia jelita grubego. Niesteroidowe leki przeciwzapalne z pewnością mogą powodować krwotoki, nadżerki i wrzody żołądka, a także mogą nasilać urazy niedokrwienne poprzez hamowanie prostaglandyn rozszerzających naczynia i mogą odgrywać rolę w krwawieniach z przewodu pokarmowego u niektórych biegaczy.
Po drugie, we współczesnym świecie heteroseksualni mężczyźni kopiują wzorce z filmów porno, co może wiązać się z krwawieniem u partnerki, całkowicie niezwiązanym z rakiem jelita grubego, ale bardziej z realizacją mniej typowych zachowań seksualnych, które kiedyś były uznawane za tabu. Należy uwzględnić ten powód w diagnostyce różnicowej.
Po trzecie, ból brzucha może oznaczać wszystko i nic. Może być to ból związany z krwawieniem miesięcznym u kobiet, ból mięśni brzucha związany z treningiem, uraz kontaktowy (uderzenia) itd. Dlatego lekarze zalecają wykonanie tomografii komputerowej w celu oceny pacjentów z ostrym bólem w prawym lub lewym dolnym kwadrancie brzucha oraz badanie ultrasonograficzne w przypadku bólu w prawym górnym kwadrancie brzucha, choć wytyczne zalecają również identyfikację towarzyszących objawów w celu lepszego ukierunkowania diagnostyki różnicowej.
Może być nieefektywne i nierealne wykonywanie kolonoskopii u wszystkich dorosłych poniżej 45. roku życia z izolowanym bólem brzucha, biorąc pod uwagę niską skuteczność diagnostyczną i niewystarczające możliwości systemu służby zdrowia. Niemniej jednak fakt, że 40% pacjentów z EOCRC zgłosiło się z bólem brzucha, a 27% cierpiało z powodu zmiany funkcjonowania jelit np. rytmu wypróżnień, powinien wzbudzić czujność i być właściwie oceniony przez lekarza.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę, jak krwawe żniwo zbiera raka jelita grubego (ponad 1,8 mln przypadków rocznie z tego umiera ok. połowa osób) jest to ważna kwestia zdrowotna. Obecnie rak jelita grubego (CRC) jest drugą najczęstszą przyczyną śmierci z powodu raka w Stanach Zjednoczonych. Co 3 lata American Cancer Society udostępnia aktualizację statystyk CRC na podstawie częstości występowania z rejestrów nowotworów opartych na populacji i śmiertelności z National Center for Health Statistics. W 2023 r. w USA około 153 tysiące osób zostało zdiagnozowanych z CRC, a ponad 52 tysiące umarło z powodu tej choroby, w tym odnotowano 19 550 przypadków i 3750 zgonów u osób poniżej 50. roku życia.
Referencje:
Demb J, Kolb JM, Dounel J, et al. Red Flag Signs and Symptoms for Patients With Early-Onset Colorectal Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis. JAMA Netw Open. 2024;7(5):e2413157. doi:10.1001/jamanetworkopen.2024.13157
Ziombski, H. E. N. R. Y. K., & Luszcz, A. N. N. A. (1976). Zmiany zachodzące w tłuszczach podczas smażenia różnych produktów w warunkach kontrolowanego i nie kontrolowanego ogrzewania. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 27(3).
Siegel RL, Wagle NS, Cercek A, Smith RA, Jemal A. Colorectal cancer statistics, 2023. CA Cancer J Clin. 2023 May-Jun;73(3):233-254. doi: 10.3322/caac.21772. Epub 2023 Mar 1. PMID: 36856579.
Drożdże i bakterie w jelitach po prostu nie są w stanie przetrwać w dobrej formie na zbyt jałowym bądź "zatrutym" jedzeniu i w miarę ich wymierania znika ochrona jelit (zarówno zanika cienka powlekająca jelita warstwa bakterii, jak i wytwarzanych przez nie żelowatych polisacharydów; siłą rzeczy , gdy są nieobecne, to przestają także oczyszczać ze szkodliwych substancji zjadane jedzenie).
Biała mąka i rafinowany cukier nie są wystarczająco odżywcze.
Natomiast nieoczyszczone węglowodany (razowe mąki, owoce) dostarczają bakteriom jelitowym pokarmu (prebiotyków). Nie tyle sama w sobie duża ilość węglowodanów, ile stopień ich oczyszczenia decyduje o ich użyteczności dla mikroorganizmów... Potrzebują one sporo potasu, różnych aminokwasów (np.pod nieobecność dostatecznej ilości argininy drożdże się stresują, bo brakuje im budulca)...
Moda na weganizm czy wegetarianizm też może się imo przyczyniać do osłabienia ochrony jelit, szczególnie jeśli ktoś nie opiera diety na wartościowych produktach.