Łysienie androgenowe, nazywane również łysieniem typu męskiego, jest chorobą o podłożu genetycznym, charakteryzującą się postępującym wypadaniem włosów skóry głowy. Wprawdzie najczęściej występuje u mężczyzny, niemniej dotyczy również kobiet. Statystycznie dotyka przynajmniej 50% mężczyzn w wieku 50 lat i 40% kobiet w wieku lat 70.
- Istota problemu
- Mechanizmy łysienia androgenowego, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy
- Co pomaga? Badania naukowe
- Ekstrakt z kory śliwy afrykańskiej
- Ekstrakt z palmy sabałowej
- Olej z pestek dyni
- Procyjanidyny
- Kapsaicyna i izoflawony
- Witamina E
- Cynk
Istota problemu
W praktyce z problemem łysienia boryka się większość mężczyzn, a proces wypadania włosów zaczyna się nieraz już bardzo wcześnie – nawet jeszcze przed ukończeniem 20. roku życia. Objawy łysienia androgenowego są bardzo charakterystyczne: utrata owłosienia rozpoczyna się od części nadskroniowej głowy (tzw. zakola), a następnie obejmuje część nadczołową, posuwając się systematycznie wyżej – ku części ciemieniowej i potylicznej, czego ostatecznym efektem pozostaje tzw. koszyczek.
Mechanizmy łysienia androgenowego, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy
U osób predysponowanych genetycznie, włosy pokrywające łysiejące obszary skóry głowy stają się nadwrażliwe na androgeny – męskie hormony płciowe, powstające również w organizmach kobiet. Komórki nadwrażliwych mieszków włosowych obfitują w pierwszej kolejności w receptory androgenowe (AR) – białka komórkowe, wiążące i aktywujące męskie hormony płciowe.
Obfitują jednocześnie w molekuły enzymu 5 alfa reduktazy przekształcającego testosteron – podstawowy, ale relatywnie słaby androgen – w znacznie silniejszy dihydrotestosteron (DHT), który dziesięciokrotnie silniej wiąże receptory androgenowe i wykazuje dziesięciokrotnie wyższą aktywność biologiczną od testosteronu.
W nadwrażliwych mieszkach włosowych odpowiedź na androgeny jest więc wielokrotnie wzmożona (znaczna liczba receptorów androgenowych i wysoka aktywność 5 alfa reduktazy). Przy czym wariant receptora androgenowego, powstający w nadwrażliwych mieszkach włosowych, charakteryzuje się jeszcze do tego ponad normalną wrażliwością na androgeny.
Kiedy DHT wiąże się z receptorem androgenowym, przekształca go w tzw. czynnik transkrypcyjny, oddziałujący na geny komórki i pobudzający je do produkcji rozmaitych białek. W komórkach większości tkanek, np. w tkance mięśniowej, skutkuje to efektem wzrostowym. Jednakże w nadwrażliwych mieszkach włosowych, z nie do końca wyjaśnionych przyczyn, sytuacja kształtuje się odwrotnie – pod wpływem aktywności DHT dochodzi do miniaturyzacji mieszka, który wytwarza włosy tak drobne i cienkie, że wręcz niewidoczne.
Jednocześnie jednak efekt wzrostowy działania androgenów ujawnia się w gruczołach łojowych. Jak wykazały biopsje skóry głowy osób dotkniętych łysieniem androgenowym, dochodzi u nich do znacznego powiększenia masy gruczołów łojowych. Co więcej – obszary skóry głowy, podatne na łysienie androgenowe, zawierają średnio 8 razy więcej gruczołów łojowych, aniżeli pozostałe.
W gruczołach łojowych, tak jak w większości tkanek, wiązanie receptora androgenowego z androgenem (szczególnie z DHT) stymuluje geny do produkcji rozmaitych białek strukturalnych, sygnałowych i enzymatycznych, co prowadzi do wzrostu masy gruczołu oraz wzmożenia wytwarzania łoju.
Dlatego też wysoki poziom androgenów i wzmożona aktywność 5 alfa reduktazy sprzyjają łojotokowi i rozwojowi łojotokowego zapalenia skóry, a łojotok skóry głowy towarzyszy zwykle łysieniu androgenowemu. A ponieważ gruczoły łojowe są elementami anatomicznymi mieszków włosowych, dlatego też androgeny (szczególnie DHT) stymulują rozwój gruczołów kosztem mieszków: powiększając gruczoły łojowe – miniaturyzują mieszki włosowe.
Co pomaga? Badania naukowe
Jak do tej pory nie zostały jeszcze ustalone jednolite metody postępowania terapeutycznego, skutkujące osiągnięciem pełnego sukcesu leczenia łysienia androgenowego. W leczeniu łysienia androgenowego wykorzystywane są zarówno środki zewnętrzne, jak też wewnętrzne. Najpowszechniej stosowanym środkiem z pierwszej grupy jest zarejestrowany do leczenia łysienia androgenowego minoksydyl, który poprawia ukrwienie skóry głowy.
Wewnętrznie próbuje się natomiast wykorzystywać leki z dwóch grup środków farmakologicznych – blokerów receptora androgenowego i inhibitorów 5 alfa reduktazy. Przy czym tylko jeden środek z tej drugiej grupy, finasteryd, został zarejestrowany jako lek ze wskazaniem do leczenia łysienia androgenowego. Natomiast jako blokery receptora androgenowego w leczeniu łysienia androgenowego najczęściej bywają stosowane: bikalutamid, flutamid, spironolakton i cyproteron. Przełomem w leczeniu łysienia androgenowego miał być bloker receptora androgenowego opatrzony symbolem RU-58841, jednak środek ten nie wyszedł nigdy poza fazę leczenia eksperymentalnego.
Jednakże wszystkie środki wewnętrzne, czy to z grupy blokerów receptora androgenowego, czy inhibitorów 5 alfa reduktazy, generują poważne niepożądane efekty działania, prowadząc m.in. do impotencji. Dlatego zawsze w przypadku leczenia łysienia androgenowego należy rozważyć stosunek pożądanego efektu terapeutycznego do jego kosztów zdrowotnych. Co jednak najciekawsze, środki pochodzenia naturalnego, pomimo często analogicznych mechanizmów działania, są zwykle wolne od skutków ubocznych. Niektóre z tych środków doczekały się badań z użyciem metod naukowych…
Ekstrakt z kory śliwy afrykańskiej
Jak dowiedziono w badaniach, w obecności ekstraktu z kory śliwy afrykańskiej 60% DHT zostaje wyparte ze swoich wiązań z receptorami androgenowymi. Następnie ustalono, że za efekt ten odpowiadają dwa aktywne biologicznie składniki tego ekstraktu – N-butylbenzenesulfonamid oraz kwas atrarowy. Wyjaśniono przy tym, że związki te wiążą receptory androgenowe konkurencyjnie do DHT, ale w przeciwieństwie do tego hormonu nie stymulują, tylko blokują translokację receptora do jądra komórkowego, hamując w ten sposób przekaz informacji hormonalnej.
Ponieważ dokładnie w ten sam sposób działa eksperymentalna molekuła RU-58841 oraz niektóre leki stosowane w terapii łysienia androgenowego, takie jak np. bikalutamid i flutamid, dlatego skonfrontowano aktywność N-butylbenzenesulfonamidu i kwasu atrarowego z tymi dwoma lekami. A wtedy badania wykazały, że wprawdzie naturalne związki kory śliwy afrykańskiej działają słabiej od bikalutamidu, ale za to silniej od flutamidu.
Roell D. et al. The natural compounds atraric acid and N-butylbenzene-sulfonamide as antagonists of the human androgen receptor and inhibitors of prostate cancer cell growth. Mol Cell Endocrinol. 2011
Ekstrakt z palmy sabałowej
Ekstrakt z jagód palmy sabałowej, zawierający fitosterole, kwasy tłuszczowe, karotenoidy i polisacharydy, jest konkurencyjnym, nieselektywnym inhibitorem dwóch form enzymu 5 alfa reduktazy. Ekstrakt ten blokuje wychwyt DHT w komórkach docelowych i zmniejsza wiązanie DHT z receptorami androgenowymi o około 50%. Dodatkowo zwiększa aktywność enzymu dehydrogenazy 3 alfa hydroksysteroidowej, zwiększając tym samym przemianę DHT do jego mało aktywnego metabolitu – androstanodiolu.
W jednym z badań 100 mężczyznom z łysieniem androgenowym albo podawano doustnie przez 2 lata 320 mg ekstraktu z palmy sabałowej, albo 1 mg doustnego finasterydu. Chociaż wyniki wzrostu włosów były wyższe w grupie leczonej finasterydem, gdzie 68% mężczyzn doświadczało odrostu włosów z przodu i na wierzchołku skóry głowy, to również 38% ochotników z grupy palmy sabalowej odnotowało podobne efekty, tyle że głównie w odniesieniu do obszaru skóry wierzchołka głowy.
Rossi A. et al. Comparative effectiveness and finasteride vs Serenoa repens in male androgenetic alopecia: a two-year study. Int J Immunopathol Pharmacol. 2012
Olej z pestek dyni
Olej z pestek dyni zawiera steroidy roślinne, w odniesieniu do których wykazano, że hamują 5 alfa reduktazę, zapobiegając konwersji testosteronu do aktywniejszego DHT. Porównanie doustnego stosowania 400 mg oleju z pestek dyni dziennie z placebo przez 24 tygodnie u 76 pacjentów z łysieniem androgenowym wykazało średni wzrost liczby włosów o 40% w porównaniu z 10% w przypadku placebo, z poprawą wyników satysfakcji zgłaszanych przez ochotników.
Cho Y. H. et al. Effect of pumpkin seed oil on hair growth in men with androgenetic alopecia: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Evid Based Complement Alternat Med. 2014
Procyjanidyny
Procyjanidyny to klasa flawonoidów występujących m.in. jabłkach, żurawinach, winogronach, jęczmieniu, kakao, cynamonie i herbacie, a wykazujących głównie właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Ale procyjanidyny aktywują również jednocześnie fazę wzrostową włosów w zwierzęcych modelach łysienia.
Doustną suplementację ekstrahowanych z jabłek procyjanidyn (400 mg) badano w podwójnie ślepej, kontrolowanej placebo, randomizowanej próbie klinicznej, przeprowadzonej z udziałem 250 pacjentów z łysieniem androgenowym. Dwumiesięczna suplementacja doprowadziła do poprawy wszystkich parametrów klinicznych włosów, przy czym grupa procyjanidyny wykazała zwiększoną o 125.2% gęstość włosów, o 42,1% objętość włosów i o 40,1% zawartość białka strukturalnego włosów – keratyny.
Tenore G. C. et al. Annurca apple nutraceutical formulation enhances keratin expression in a human model of skin and promotes hair growth and tropism in a randomized clinical trial. J Med Food. 2018
Kapsaicyna i izoflawony
Kapsaicyna jest charakterystycznym składnikiem ostrych odmian papryki, natomiast izoflawony występują głównie w pokarmach wytwarzanych na bazie soi. Kapsaicyna wzmaga w pierwszej kolejności ekspresję insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 (IGF-1), pobudzającego wzrost włosów. Z kolei izoflawony są bardzo silnymi inhibitorami tego enzymu 5 alfa reduktazy, obniżającymi jego ogólną aktywność o 80%. Przy czym okazuje się, że izoflawony hamują aktywność dwóch typów 5 alfa reduktazy w komórkach ludzkiej skóry, obniżając aktywność pierwszego typu o 30 a drugiego o 75%.
Podawane doustnie przez 5 miesięcy izoflawony z kapsaicyną (75 i 6 mg dziennie) zwiększały poziom IGF-I w surowicy krwi pacjentów z łysieniem androgenowym i plackowatym, w porównaniu z osobami, które otrzymywały placebo. Odrost włosów wystąpił u 64.5% suplementowanych pacjentów w porównaniu z 11.8% w kontrolnej grupie placebo. Skuteczność takiej suplementacji była szczególnie wysoka w przypadku ochotników z łysieniem androgenowym, z których 88% zaobserwowało odrost włosów w jej efekcie.
Harada N. et al. Administration of capsaicin and isoflavone promotes hair growth by increasing insulin-like growth factor-I production in mice and in humans with alopecia. Growth Horm IGF Res. 2007
Witamina E
Witamina E składa się z rozpuszczalnych w tłuszczach związków znanych jako tokoferole i tokotrienole, które działają jako przeciwutleniacze na drodze zmiatania wolnych rodników tlenowych i dezaktywacji reaktywnych form tlenu. Zdolność pochodnych witaminy E do hamowania peroksydacji lipidów może ograniczać stres oksydacyjny mieszków włosowych, zapobiegając w ten sposób, jak się uważa, wypadaniu włosów.
Osiem miesięcy suplementacji mieszanki 50 mg tokotrienoli i 23 IU alfa tokoferolu spowodowało 34.5-procentowy przyrost liczby włosów u 38 łysiejących ochotników, w porównaniu do 0.1-procentowego spadku liczby włosów w grupie placebo. Beoy L. A. et al. Effects of tocotrienol supplementation on hair growth in human volunteers. Trop Life Sci Res. 2010
Cynk
Cynk jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym, biorącym udział w katalizie enzymatycznej, ekspresji genów i kształtowaniu struktury białek. Objawy niedoboru cynku obejmują m.in. łysienie, a niskie poziomy tego pierwiastka notowane są u pacjentów z łysieniem androgenowym. Głównym proponowanym mechanizmem działania cynku na odrastanie włosów jest hamujący wpływ tego pierwiastka na aktywność enzymu 5 alfa reduktazy.
Suplementacja 50 mg siarczanu cynku dziennie, suplementacja 100 mg pantotenianu wapnia (witaminy B5) dziennie lub kombinacja obu tych suplementów dwa razy w tygodniu zostały porównane z miejscowym podawaniem 2-procentowego roztworu minoksydylu u 73 kobiet z łysieniem androgenowym, a porównanie to przyniosło pozytywne efekty we wszystkich grupach badawczych. I chociaż 2-procentowy roztwór minoksydylu powodował większy wzrost gęstości owłosienia, to jednak doustna suplementacja cynku i pantotenianu wapnia skutkowała tworzeniem grubszych łodyg włosów.
Siavash M. et al. Comparing the effects of zinc sulfate, calcium pantothenate, their combination and minoxidil solution regimens on controlling hair loss in women: a randomized controlled trial. J Res Pharm Pract. 2017
Obiecujące rezultaty osiągano również w efekcie miejscowej terapii łysienia androgenowego z wykorzystaniem roztworów takich naturalny środków jak przykładowo: sok z cebuli, olejek rozmarynowy, kofeina, melatonina czy witamina D3.
Sławomir Ambroziak
