Społeczeństwa nieuchronnie starzeją się, długość życia wydłużyła się, za to w Europie powszechnym problemem stał się ujemny przyrost naturalny. Szacuje się, że w 2020 r. liczba osób w wieku 65 lat i więcej wyniosła 727 mln, a do 2050 r. ma wzrosnąć do 1,5 miliarda. Wraz ze stałym wzrostem liczby i odsetka osób starszych, stopień starzenia się świata będzie się nadal pogłębiał.
Konsekwencje starzenia się społeczeństwa
Starzenie się społeczeństwa jest nie tylko przedmiotem uwagi społecznej, ale także poważnym problemem zdrowotnym. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się ilości zachorowań na raka, cukrzycę typu 2 i choroby sercowo-naczyniowe jest wydłużenie długości życia, co skutkuje znaczącym wzrostem liczebności osób, które są narażone na pojawienie się rozmaitych chorób. Proces miażdżycowy, kancerogeneza, rozwój cukrzycy typu 2 wymagają wielu lat i sprzyjających okoliczności.
W miarę starzenia się organizmu osłabienie jest nieuniknione, a osoby starsze stają się podatne na współistnienie, zwłaszcza chorób przewlekłych. Wraz ze wzrostem takich chorób starsi pacjenci często muszą stosować wiele leków jednocześnie. Jednoczesne stosowanie przez pacjenta 5 lub więcej leków nazywa się polipragmazją.
Co to jest PNL?
Są to środki, z którymi wiąże się więcej szkód, niż pożytku. To znaczy, potencjalne ryzyko podania ich osobie w starszym wieku, znacząco może przewyższać oczekiwane korzyści. W terminologii angielskiej stworzono termin potentially inappropriate medications, co można tłumaczyć jako potencjalnie nieodpowiednie leki (PNL).
W jednym badaniu odnotowano spadek częstości stosowania PNL. Jednak w innym wykazano, że częstość stosowania PNL w usługach ambulatoryjnych wzrosła z 31,94% w 2016 r. do 42,67% w 2018 r.
Oszacowano, iż 30% starszych osób stosuje PNL, najczęściej są to: leki działające na ośrodkowy układ nerwowy i mające wpływ na choroby układu krążenia, benzodiazepiny, leki przeciwbólowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne. Z badań tych wynika, że PNL mogą nakładać duże obciążenia ekonomiczne na osoby starsze i społeczeństwo.
Średni koszt generowany przez osoby starsze, korzystające z PNL był wyższe o prawie 2000 dolarów (obecnie ponad 8,2 tysiąca złotych), w porównaniu do grupy starszych osób, która z nich nie korzystała. Ponadto całkowity koszt korzystania z PNL przez wszystkie osoby starsze w Kanadzie w 2013 roku oszacowano na 419 milionów dolarów.
Problem z benzodiazepinami
Obecnie w USA i wielu innych krajach zachodnich obserwuje się nie tylko wzmożone użycie i nadużywanie opioidów, ale także innych leków wpływających na czynność ośrodkowego układu nerwowego. W szczególności w ciągu ostatnich dziesięcioleci gwałtownie wzrosło użycie benzodiazepin, najczęściej przepisanego środka uspokajającego i szacuje się, że 3% ogólnej populacji otrzymuje długoterminowe recepty na te leki.
Benzodiazepiny są zatwierdzone do leczenia różnych schorzeń, w szczególności lęku i zaburzeń snu. Ponadto ogólnie uważa się, że są bezpieczne. Jednakże podobnie jak opioidy, benzodiazepiny mogą powodować uzależnienie i zatrucie. Często są stosowane przez wiele miesięcy i w rosnących dawkach.
Wielu pacjentów nie wie, że stosowanie benzodiazepin w skojarzeniu z opioidami wiąże się ze znacznie większym ryzykiem uszczerbku na zdrowiu, w porównaniu z przyjmowaniem obu leków osobno. Zarówno benzodiazepiny, jak i opioidy powodują depresję oddechową, zwiększając w ten sposób ryzyko potencjalnie śmiertelnego bezdechu. Zebrane dane naukowe sugerują, że leki takie jak benzodiazepiny w znacznym stopniu przyczyniają się do zgonów związanych z opioidami.
Opioidy, zmora XXI wieku
Prawdopodobnie największy problem zdrowotny XXI wieku to przedawkowywanie opioidów. Wielu ludzi nie leczy przyczyny, ale tylko objawy. Znam wiele przypadków ludzi, którzy na nowotwory stosowali leki przeciwbólowe, zamiast podjąć diagnostykę i leczenie. W jednym przypadku mężczyzna był leczony na nadkwasotę i zaburzenia trawienne, po latach okazało się, że ma raka żołądka. Inny przez długie lata stosował leki przeciwbólowe, zamiast zdiagnozować patologiczną zmianę w pęcherzu moczowym. Stłumienie objawów nie prowadzi do wyleczenia.
Do przedawkowania opioidów dochodzi, gdy u danej osoby występuje nadmierna stymulacja szlaku opioidowego. Może to prowadzić do depresji oddechowej i potencjalnie śmierci, szczególnie gdy dana osoba równolegle stosuje etanol, benzodiazepiny czy barbiturany (depresanty np. układu oddechowego). Jednoczesne stosowanie różnych leków i popijanie ich alkoholem może mieć groźne dla zdrowia skutki.
Zaburzenia oddychania są rzadkie w przypadku zażycia benzodiazepin, ale inaczej się dzieje, gdy są łączone z etanolem, opioidami lub innymi lekami. Wtedy często pojawia się depresja oddechowa. Nierzadko zdarza się, że osoby stosujące benzodiazepiny jednocześnie piją alkohol, co prowadzi do znacznej depresji oddechowej i upośledzenia funkcjonowania dróg oddechowych.
Częstotliwość przedawkowania opioidów gwałtownie rośnie. Według statystyk jest główną przyczyną wśród śmierci wynikających ze stosowania leków. CDC szacuje, że w związku z niewłaściwym używaniem opioidów codziennie ma miejsce ponad 1000 wizyt na oddziałach ratunkowych i odnotowuje się około 91 zgonów spowodowanych przedawkowaniem opioidów.
Według CDC między sierpniem 2021 r. a sierpniem 2022 r. 107 735 Amerykanów zmarło w wyniku zatrucia narkotykami, z czego 66 procent z powodu syntetycznych opioidów, takich jak fentanyl. Jak podaje DEA, Kartel Sinaloa i kartel Jalisco w Meksyku, wykorzystujące chemikalia pochodzące zazwyczaj z Chin, są głównie odpowiedzialne za produkcję większości fentanylu, który jest później nielegalnie sprzedawany w Stanach Zjednoczonych.
To nie wszystko. Część osób zaopatruje się w leki poza oficjalnym obiegiem. Większość dostępnych na ulicy nielegalnych narkotyków jest często skażona innymi substancjami. Czasami, aby zwiększyć zyski, sprzedawcy często dodają do formuły inne środki, nie informując o tym użytkownika końcowego. W wielu przypadkach dodatki te wykazują działanie farmakologiczne. Dwie dekady temu w Nowym Jorku heroinę sfałszowano skopolaminą, co spowodowało poważną toksyczność antycholinergiczną. Podobnie fałszowanie kokainy jest bardzo częste.
Skażone opioidy
Ksylazyna, agonista receptora alfa-2, stosowana jest w weterynarii jako środek uspokajający i zwiotczający mięśnie; nie jest zatwierdzony do stosowania u ludzi. Jednakże w Stanach Zjednoczonych rośnie liczba doniesień o fałszowaniu pochodzących z nieoficjalnego obrotu opioidów ksylazyną.
Naukowcy zebrali dane dotyczące śmierci na obszarze hrabstwa Cook, w USA. Ten obszar zamieszkuje ponad 5 mln osób, w obrębie znajduje się Chicago. Specjaliści z biura lekarza sądowego i pracownicy służby zdrowia przeanalizowali podejrzane zgony związane z używaniem ksylazyny w okresie od stycznia 2017 r. do października 2021 r.
W analizowanym okresie odnotowano łącznie 210 zgonów związanych z ksylazyną. W całym okresie badania wzrosła liczba zgonów związanych ze stosowaniem ksylazyny; szczyt zachorowań miał miejsce w październiku 2021 r. Odsetek zgonów związanych z fentanylem i ksylazyną również wzrósł w całym okresie badania, osiągając najwyższy poziom 12,2% w październiku 2021 r.
Fentanyl lub analogi fentanylu wykryto podczas badań kryminalistycznych w większość zgonów związanych z ksylazyną (99,1%). Inne powszechnie występujące substancje to difenhydramina (78,1%), kokaina (41,9%) i chinina (33,8%). Nalokson (odtrutka na opioidy) wykryto w 33,3% zgonów związanych z ksylazyną.”
Fentanyl to jeden z najpotężniejszych opioidów, wersje iniekcyjne są stosowane np. podczas krótkich zabiegów chirurgicznych, do wywołania analgezji chirurgicznej podczas znieczulenia ogólnego. Z tego można wysnuć wniosek, iż prawie wszystkie osoby stosujące fentanyl pochodzący z nieoficjalnego obrotu jednocześnie zażywały nieświadomie weterynaryjny środek uspokajający i zwiotczający mięśnie.
Specjaliści z Agencji do Walki z Narkotykami (DEA): „Ksylazyna powoduje, że fentanyl, największe zagrożenie, z jakim kiedykolwiek spotkał się nasz kraj, jest jeszcze bardziej śmiercionośny. DEA przejęła mieszaniny ksylazyny i fentanylu w 48 z 50 stanów. System laboratoryjny DEA podaje, że w 2022 r. około 23% fentanylu i 7% tabletek fentanylu skonfiskowanych przez DEA zawierało ksylazynę”.
Podsumowanie
W XXI wieku coraz większe problemy wynikają z nadużywania leków, w tym opioidów i innych środków przeciwbólowych, benzodiazepin i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Osobnym problemem są leki pochodzące z nieoficjalnego obrotu, często skażone np. preparatami weterynaryjnymi.
Referencje:
Tian F, Chen Z, Zeng Y, Feng Q, Chen X. Prevalence of Use of Potentially Inappropriate Medications Among Older Adults Worldwide: A Systematic Review and Meta-Analysis. JAMA Netw Open. 2023;6(8):e2326910. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.26910
Schiller EY, Goyal A, Mechanic OJ. Opioid Overdose. 2023 Jul 21. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–. PMID: 29262202.
https://www.dea.gov/alert/dea-reports-widespread-threat-fentanyl-mixed-xylazine
Chhabra N, Mir M, Hua MJ, Berg S, Nowinski-Konchak J, Aks S, Arunkumar P, Hinami K. Notes From the Field: Xylazine-Related Deaths - Cook County, Illinois, 2017-2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Apr 1;71(13):503-504. doi: 10.15585/mmwr.mm7113a3. Erratum in: MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 May 06;71(18):641. PMID: 35358161; PMCID: PMC8979597.
Erratum: Vol. 71, No. 13. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 May 6;71(18):641. doi: 10.15585/mmwr.mm7118a5. Erratum for: MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Apr 01;71(13):503-504. PMID: 35511735; PMCID: PMC9098240.
6. Malakouti SK, Javan-Noughabi J, Yousefzadeh N, Rezapour A, Mortazavi SS, Jahangiri R, Moghri J. A Systematic Review of Potentially Inappropriate Medications Use and Related Costs Among the Elderly. Value Health Reg Issues. 2021 Sep;25:172-179. doi: 10.1016/j.vhri.2021.05.003. Epub 2021 Jul 24. PMID: 34311335.
Linowiecki K, Paloucek F, Donnelly A, Leikin JB. Reversal of ethanol-induced respiratory depression by flumazenil. Vet Hum Toxicol. 1992 Oct;34(5):417-9. PMID: 1455608.
Kang M, Galuska MA, Ghassemzadeh S. Benzodiazepine Toxicity. [Updated 2023 Jun 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482238/
Martijn Boon I IN. Combining opioids and benzodiazepines: effects on mortality and severe adverse respiratory events https://apm.amegroups.org/article/view/35734/29319
Tutaj niestety jak się w to wdepnie ciężko z tego wyjść.przeciwbolowe to znam osoby co biorą do śniadania na start 400 ibuprofenu bo już ich cis boli.nasenne podobnie sam walczyłem z bezsennością i już szły najsilniejsze leki ale udało się jakoś odstawić tym bardziej że na koniec już ledwo co działały bez leków spałem 4 h z lekami 5 h i takie błędne koło się robiło.