Metformina - co to jest, jak działa? Czy warto brać metforminę?

Niestety w XXI wieku ludzie często nie wierzą lekarzom, tylko przypadkowym stronom w Internecie, na których publikowane informacje wcale nie muszą mieć nic wspólnego z prawdą. I tak właśnie dzieje się z naltrexonem (sugeruje się, że małe dawki tego leku są skuteczne w leczeniu większości chorób, w tym nieuleczalnych), DMSO (jest chemicznym odczynnikiem używanym w medycynie, przypisuje mu się cudowne właściwości), czy ostatnio metforminą.

1. Czym jest metformina?
2. Jak działa metformina?
3. Czy można ją bezkarnie stosować?
4. Badanie naukowe 
5. Metformina a mikrobiom jelitowy
6. Co to jest glukoneogeneza?

Jak powiedział kiedyś Rich Piana: „Nie wierz nikomu na słowo, sprawdź to samodzielnie”. Jednak Piana polecał serwis Google, natomiast ja rekomenduję książki wydawane przez lekarzy i dla lekarzy.

Moda na stosowanie metforminy trwa od kilku lat. W 2017 r. wypisano ponad 78 milionów recept na metforminę i to tylko w USA.

Czym jest metformina?

Należy do grupy biguanidów, leków przeciwcukrzycowych. Nie ma wpływu na zwiększenie wydzielania insuliny. Jest stosowana w cukrzycy typu II, czyli tej najpowszechniejszej pladze XXI wieku, która wynika głównie ze złego trybu życia, braku aktywności fizycznej, lenistwa i dostarczania nadmiaru kiepskiej jakości pokarmu („obżerania się”).

Jak działa metformina?

Obniża stężenie glukozy we krwi wskutek oddziaływania na wątrobę. Hamuje glikogenolizę (rozpad materiału energetycznego, glikogenu) i glukoneogenezę (wytwarzanie glukozy). Powoduje też lepsze „zagospodarowanie” glukozy w tkankach obwodowych (np. w mięśniach). Prawdopodobnie zmienia skład mikrobiomu jelitowego, przez co ma wpływ na zwiększoną utylizację glukozy i ilość wydzielanego GLP-1.

Czy można ją bezkarnie stosować?

Nie, żaden lek nie jest bezpieczny. Przewlekle stosowane leki przeciwzapalne i przeciwbólowe zabijają na świecie co roku tysiące osób (oszacowano, iż kilka tysięcy w USA). W jednym z badań w ciągu roku jeden tylko opioidowy lek przeciwbólowy, tramadol, zabił 278 osób z kohorty 88 902 pacjentów z chorobami stawów. Stosowanie tramadolu oznaczało 71% większe ryzyko śmierci od naproxenu, 88% większe od diklofenaku, 70% większe od celekoksybu i ponad dwukrotnie większe od etoricoxibu. Oczywiście to jest model i nie wiemy, czy inne czynniki nie miały wpływu na wynik, ale warto się zastanowić.

Z metforminą wiązane są rozmaite, większej lub mniejsze skutki uboczne. Przede wszystkim przyczynia się do niedoboru witaminy B12, kluczowej dla funkcjonowania człowieka. Witamina B12 jest kluczowa dla tworzenia DNA, aminokwasów i białek szpiku. Jest niezbędna dla prawidłowej czynności układu nerwowego i pokarmowego. Zależy od niej wytwarzanie czerwonych krwinek = wydolność sportowca (transport tlenu).

Badanie naukowe 

Regularne stosowanie metforminy może zabić. Dane zebrano we Włoszech. Szukano przypadków kwasicy mleczanowej, która wystąpiła w okresie 10 lat (od listopada 2001 do października 2011). Dane poddano analizie w celu zidentyfikowania powiązanych cech klinicznych.

Wyniki:

• kwasica mleczanowa, związana ze stosowaniem metforminy, była najczęstszym poważnym działaniem niepożądanym zgłaszanym władzom krajowym (18,2% ze wszystkich 650 zgłoszonych niepożądanych reakcji na lek)
• ogółem, w analizowanym okresie odnotowano 650 reakcji niepożądanych na lek i 47 zgonów, czyli metforminę charakteryzuje współczynnik śmiertelności rzędu 7,2%
• najczęściej metformina wywoływała kwasicę mleczanową, biegunkę, hipoglikemię, niewydolność nerek, ból w nadbrzuszu, nudności i wymioty
• w cytowanym badaniu odnotowano 59 przypadków kwasicy mleczanowej związanej z metforminą (w tej podgrupie odnotowano śmiertelność 25,4%), zmarło 15 osób.

Komentarz

Najbardziej szokuje tutaj, iż osoby, które przeżyły stosowanie metforminy, były w o wiele gorszej sytuacji zdrowotnej. Na niewydolność nerek cierpiało 59% osób, które przeżyły stosowanie leku i tylko 27%, które po niej zmarły. Żadna z osób, które zmarły po metforminie, nie miała niewydolności wątroby, a na to schorzenie cierpiało 2,3% z tych, które przeżyły.

Okazało się, że tak naprawdę tylko niskie pH krwi oraz brak niewydolności nerek (paradoksalnie!) były czynnikami predykcyjnymi zgonu, w grupie która zmarła po stosowaniu metforminy.

W innych badaniach z lat 1996-2011 odnotowano 283 przypadki kwasicy mleczanowej wywołanej metforminą. W analizie wykazano, iż w podgrupach w różnych okresach i ośrodkach: najmniej umierało 10% pacjentów, jednak najwięcej - nawet 45% - pacjentów biorących metforminę i cierpiących z powodu kwasicy mleczanowej.

Wnioski 

Skoro metformina często może wywołać kwasicę mleczanową i nawet 45% z tych osób umiera, to naprawdę mocno bym rozważył regularne, dobrowolne, „profilaktyczne” stosowanie metforminy u zdrowych ludzi. Tym bardziej iż wbrew opiniom internetowych „guru”, wg poważnych publikacji (np. E. Mutschler "Farmakologia i toksykologia", WYDANIE III) metformina przynosi korzyści u chorych na cukrzycę, ale nie u ludzi z prawidłową przemianą materii.

Czyli bardzo wątpliwe, by przynosiła zyski sportowcom, a może poważnie zaszkodzić. Tak samo „profilaktycznie” (przeciwpłytkowo) stosowana aspiryna, polecana przez „guru dopingu”, może wywołać uszkodzenie śluzówki żołądka i rozmaite inne powikłania związane z inhibicją szlaku COX-1. Znam „ekspertów z Youtube”, którzy polecają beztrosko warfarynę w trakcie „cyklu” na sterydach anaboliczno-androgennych. Tymczasem może ona zabić! Na 40 śmierci związanych z warfaryną, 35 (88%) było spowodowanych krwotokiem śródmózgowym.

W najlepszym razie taki krwotok kończy się ciężkim inwalidztwem. Warfaryna powinna być podawana w ostateczności, pod nadzorem i ze wskazań lekarza. Osoby zachęcające do stosowania tych lub tamtych leków („bo mi one nie zaszkodziły”) powinny zastanowić się, do ilu powikłań i zgonów doprowadzą ich „profesjonalne” porady. Tak samo spotyka się polecanie trucizny (DNP) lub szemranych środków farmakologicznych z Egiptu, Indii czy Tajlandii. Zdrowie masz jedno, a Internet nie jest miejscem do szukania informacji o sposobach terapii (chyba, że korzystasz z portali tworzonych przez lekarzy i dla lekarzy).

Metformina a mikrobiom jelitowy

Mikroorganizmy zamieszkujące w naszych ciałach mogą mieć duży związek z otyłością, stłuszczeniem wątroby i insulinoopornością (to znaczy insulina nie działa tak, jak powinna na tkanki docelowe, np. mięśnie czy wątrobę). Kiedyś myślano, iż przewód pokarmowy jest swojego rodzaju „rurą”, tymczasem obecnie wiemy, iż znajdujące się tam populacje bakterii, wirusów, grzybów stanowią barierę, a nawet odrębne środowisko regulujące funkcjonowanie całego ustroju. Ocenia się, że te organizmy stanowią 1.5-2 kg masy człowieka, a ich genom zawiera nawet 100 razy większą liczbę genów niż genom człowieka.

Niestety, początkowo nic o tym nie wiedziano, a dopiero w 2018 r. odkryto, iż już po 24 godzinach od podania metforminy obserwowano znaczne zmniejszenie wewnętrznego zróżnicowania mikroflory jelitowej. Zaobserwowano związek żołądkowo-jelitowymi z skutkami ubocznymi podawania metforminy, a wzrostem względnej liczebności pospolitego, oportunistycznego patogenu jelitowego Escherichia-Shigella spp. 

Jednotygodniowe leczenie metforminą wiązało się ze znacznym spadkiem liczby rodzin Peptostreptococcaceae i Clostridiaceae_1 oraz czterech podgatunków w tych rodzinach. Zmniejszona różnorodność w jelitach staje się okazją dla Escherichia-Shigella spp. i zajmuje ona nową niszę środowiskową, pojawia się w większych ilościach w porównaniu z innymi gatunkami bakterii.

Wnioski

Wyniki tego badania sugerują, że metformina ma natychmiastowy wpływ na mikrobiom jelitowy u ludzi. Prawdopodobnie sprzyja namnażaniu się patogenów oportunistycznych i dodatkowo wywołuje występowanie skutków ubocznych związanych z obserwowaną dysbiozą (zaburzeniem proporcji różnego rodzaju bakterii w jelitach).

Na koniec największe bzdury, jakie ludzie ze środowisk kulturystycznych wypisują o metforminie.

Cytat wypowiedzi niejakiego Arnolda: „[Mmetformina] w organizmie reguluje ilość glikogenu – poprzez ułatwianie jego transportu do mięśni, utrudnienie wchłaniania z przewodu pokarmowego oraz uniemożliwianie produkcji w wątrobie”.

W rzeczywistości to glukoza jest transportowana do mięśni, a nie glikogen! Glikogen to rodzaj paliwa (spichrzonej glukozy) w mięśniach i wątrobie. W mięśniach służy jako lokalne źródło energii np. do treningu siłowego, w wątrobie reguluje glikemię – stężenie cukru we krwi, czyli to co najważniejsze w cukrzycy. Nie ma żadnych dowodów na to, iż metformina wpływa na upośledzenie wchłaniania glukozy pochodzącej z pożywienia! 

Nie ma żadnych dowodów na to, iż metformina uniemożliwia wytwarzanie glikogenu w wątrobie! Poza tym u osób zdrowych działanie glukagonu (antagonisty insuliny) kompletnie znosi zyski ze stosowania metforminy! Glukagon nasila glukoneogenezę oraz glikogenolizę w wątrobie, czyli metformina u kulturystów nic nie daje!

U diabetyków produkcja glukozy w wątrobie jest nawet dwukrotnie wyższa w porównaniu do osób zdrowych. Metformina zredukowała tą wartość o 24%, czyli nadal diabetycy produkowali o ~48% więcej glukozy w wątrobie niż osoby zdrowe! Po 3-miesięcznym okresie kuracji metformina doprowadziła do spadku stężenia cukru we krwi o 30%. Ale nadal stężenie glukozy we krwi diabetyków było wyższe o 93% niż u osób zdrowych!

Jeśli chodzi o glukoneogenezę (wytwarzanie glukozy głównie w wątrobie i nerkach), to diabetycy wytwarzali jej trzykrotnie więcej niż osoby zdrowe. Kuracja metforminą spowodowała spadek o 36%. Czyli nadal osoby chore na cukrzycę wytwarzały ponad 100% więcej glukozy!

Jak się ma prawda do bzdur wypisywanych przez „kulturystycznych expertów”? Według „fachowców” metformina uniemożliwia produkcję glukozy w wątrobie. Tak, oczywiście…

Co to jest glukoneogeneza?

Jest to wytwarzanie glukozy w wątrobie (i nerkach) z:

• aminokwasów (np. rozpad mięśni) – czyli zjawisko najmniej korzystne dla kulturysty
• glicerolu (rozpad trójglicerydów) – czyli zjawisko pożądane w trakcie redukcji tkanki tłuszczowej („spalania tłuszczu”)
• mleczanów (powstają w trakcie treningu siłowego, interwałów i innej, intensywnej pracy, np. skoków, przyspieszeń, walki zapaśniczej itd.).

Mimo trzymiesięcznej kuracji metforminą (początkowo 1x dziennie po 850 mg, dalej 3 x dziennie po 850 mg) stężenie glukozy we krwi u diabetyków nadal było wyższe o 93% w porównaniu do osób zdrowych.

Cytat wypowiedzi niejakiego Arnolda: „[Metformina ] generuje wyższe ilości glikogenu w mięśniach, co od razu przekłada się na podwyższone możliwości, ale powoduje też spadek apetytu oraz spowolnienie tempa przechodzenia pożywienia przez układ trawienny”.

Cytat wypowiedzi niejakiego Bokito: „Metformina spowalnia wchłanianie glukozy, więc nawet z prostych cukrów można "zrobić" długie”.

Komentarz: w rzeczywistości nie ma żadnego dowodu na to, iż metformina spowalnia tempo przechodzenia pożywienia przez układ trawienny. Po prostu ona taka nie działa! Nie ma też żadnych dowodów na to, iż metformina spowalnia wchłanianie glukozy - wręcz przeciwnie.

W jednym z badań podawano dożylnie i doustnie glukozę (73,6 g w 220 ml) oraz 2 g metforminy dziennie. Naukowcy napisali jasno: „Metformina nie wpływała na tempo opróżniania żołądka ani na szybkość pojawiania się doustnej glukozy we krwi. Jednak szybkość usuwania glukozy z ustroju wzrosła o ~11%”. Czyli internetowi spece nie tylko nie mają pojęcia jak działa metformina, ale snują o niej jakieś fantazje.

Dlatego nie należy korzystać z porad ludzi na Facebooku, Youtube oraz forach dyskusyjnych. Większość z nich nie ma pojęcia, o czym pisze. Szczególnie należy się wystrzegać “kulturystycznych guru”.

Cytat wypowiedzi niejakiego Bokito: „Są opinie też, że jest [...] toksyczna głównie dla wątroby, dlatego nie poleca się jej przyjmować osobom z upośledzonym funkcjonowaniem wątroby, gdyż może to doprowadzić do kwasicy mleczanowej - jest to choroba zagrażająca życiu. Dlatego również nigdy nie stosujcie metforminy razem z metylowanymi SAA” (w cytowanej wypowiedzi poprawiłem 20 błędów, więc to już świadczy o wykształceniu cytowanego “guru kulturystyki. Jak widać, te osoby nie potrafią napisać poprawnie 3 zdań, a biorą się za doradzanie w kwestiach farmakologii).

Komentarz: w rzeczywistości kwasica mleczanowa po zastosowaniu metforminy często występowała u osób, które nie miały żadnego problemu z wątrobą. Nie istnieją przekonujące dowody na toksyczność metforminy dla wątroby. Z pewnością jest dużo groźniejsza dla nerek. I nie ma też żadnych badań dotyczących łączenia SAA z metforminą, szczególnie jeśli mowa o dawkach dopingowych.

Referencje, badania, piśmiennictwo:

Chao Zeng i in. Association of Tramadol With All-Cause Mortality Among Patients With Osteoarthritis https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6439672/

F. RENDA i in.  Metformin-associated lactic acidosis requiring hospitalization. A national 10 yearsurvey and a systematic literature review https://www.europeanreview.org/wp/wp-content/uploads/45-49.pdf

Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA „Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie”

„Robbins. Patologia” autorstwa V. Kumar, A.K. Abbas, J. C. Aster (wydawnictwo: Edra Urban & Partner).

Fang MC1, Go AS, Chang Y, Hylek EM, Henault LE, Jensvold NG, Singer DE. “Death and disability from warfarin-associated intracranial and extracranial hemorrhages”  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17679129

Ilze Elbere i in. Association of metformin administration with gut microbiome dysbiosis in healthy volunteers https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0204317

Ripudaman S. Hundal i in. Mechanism by Which Metformin Reduces Glucose Production in Type 2 Diabetes https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2995498/

Laura J. McCreight i in Metformin increases fasting glucose clearance and endogenous glucose production in non-diabetic individuals https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6946719/