Jak można się bronić przed procesami utleniania?

Przede wszystkim należy stosować zbilansowaną dietę bogatą w witaminy: A, C i E. Intensywny, submaksymalny wysiłek fizyczny powinien być powoli wprowadzany do planu, nie należy bez przygotowania forsować ustroju ciężkim treningiem interwałowym czy bieganiem długodystansowym. Brak stopniowania wysiłku fizycznego sprzyja powstawaniu reaktywnych form tlenu (ROS). Wiele badań wskazuje, iż najpopularniejszy w Polsce ciężki narkotyk, tj. alkohol, powoduje zwiększenie produkcji ROS i syntezę białek prozapalnych w lewej komorze serca. W ten sposób etanol potrafi uszkodzić mięsień sercowy. Ponadto alkohol potrafi uszkodzić wątrobę. W jaki sposób? Etanol sprzyja pojawieniu się ROS. Reaktywne formy tlenu zwiększają aktywację komórek gwiaździstych. Komórki gwiaździste są niezmiernie ważne, ich główną funkcją w zdrowej wątrobie jest magazynowanie witaminy A. Pod wpływem uszkodzenia wątroby (np. wywołanego piciem alkoholu czy stosowaniem sterydów anaboliczno-androgennych, preparatów z grupy SARM) przechodzą one w fazę aktywacji, charakteryzują się wtedy zdolnością do namnażania, wywoływania włóknienia oraz zapalenia.

Włóknienie wątroby to rodzaj reakcji komórkowej na przewlekłe działanie czynnika uszkadzającego. Może ono prowadzić do marskości i niewydolności narządu z wszelkimi ich negatywnymi konsekwencjami – nadciśnieniem wrotnym z krwawieniami z przewodu pokarmowego, wodobrzuszem, zaburzeniami krzepnięcia i encefalopatią wątrobową.

Witamina A: jej rola i źródła dla człowieka

Dla człowieka źródłem witaminy A są produkty pochodzenia zwierzęcego (bogate w tłuszcze), a karotenów (prowitaminy A) żółte i zielone warzywa liściaste. Witamina A jest istotna dla funkcjonowania wzroku, integralności błon komórkowych (stanowi przeciwwagę dla oddziaływania ROS) i struktur wewnątrzkomórkowych. Ze względu na swój udział w utrzymaniu prawidłowej struktury i czynności błon śluzowych, witamina A warunkuje funkcjonowanie dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, układu moczowo-płciowego, oczu itd.

Bogate źródła witaminy A to:

  • tran z dorsza
  • wątroba bydlęca, cielęca, wieprzowa
  • ser fermentowany, tłusty
  • masło
  • ser biały, tłusty
  • twaróg
  • nerki
  • śmietana
  • jaja
  • śledź wędzony

Natomiast źródłami karotenu są np.: marchew, zielona pietruszka, szczaw, szpinak, kapusta włoska, sałata, pomidory, morele, brzoskwinie, śliwki jeżyny.

Źródło: Wiesław Skrzypczak, Mariola Friedrich „Witaminy” Akademia Rolnicza w Szczecinie (1999 r.).

Witamina A a wątroba

Wątroba odgrywa kluczową rolę w metabolizmie witaminy A:

  1. Wytwarza żółć, wspierając efektywne wchłanianie jelitowe składników odżywczych rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witamina A.
  2. Wytwarza białko wiążące retinol 4 (RBP4), które dystrybuuje witaminę A, jako retinol, do tkanek obwodowych.
  3. Zawiera największą ilość witaminy A w organizmie, głównie w postaci estrów retinylowych w komórkach gwiaździstych wątroby (HSC).

Witamina A - przedawkowanie 

witamina A kapsułka

Choroby wątroby, w szczególności te prowadzące do zwłóknienia i marskości, są związane z zaburzeniami homeostazy witaminy A i mogą prowadzić do niedoboru witaminy A. Jednak nadmiar witaminy A jest także szkodliwy dla zdrowia.

O ile witaminę C wydalamy z moczem, o tyle witamina A jest magazynowana w wątrobie i dlatego może być  toksyczna, gdy jest dostarczana w nadmiarze. Witamina A pośredniczy w wielu funkcjach komórkowych, w tym komórek kostnych. Nadmierne stężenia witaminy A mogą mieć szkodliwy wpływ na kości, zwiększając kruchość szkieletu. Masa kostna zależy od równowagi między resorpcją kości (niszczeniem) a tworzeniem kości. Spadek masy kostnej może być spowodowany nadmierną resorpcją lub zmniejszonym tworzeniem kości. Wczesne badania wskazywały, że głównym działaniem witaminy A na układ kostny było zwiększenie resorpcji kości (zjawisk powodujących ich utratę), ale późniejsze eksperymenty wykazały, że witamina A może nie tylko stymulować tworzenie się osteoklastów resorbujących (niszczących) kości, ale także hamować ich powstawanie (czyli sprzyja zdrowiu kości). 

Ile to za dużo?

Podawanie dwudziestokrotnie większej dobowej dawki witaminy A może prowadzić do uszkodzeń wątroby w krótszym czasie. Jeśli stosuje się witaminę A przewlekle, w dawce przekraczającej 5-krotnie normalną dla przeciętnego mężczyzny, trzeba kilku lat, aby uszkodzić wątrobę.

Podsumowanie

Niedobór witaminy A wpływa na zmiany strukturalne i czynnościowe spojówek, rogówki i siatkówki oraz licznych komórek nabłonkowych skóry i błon śluzowych. Niewystarczająca podaż witaminy A wpływa na funkcjonowanie dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, układu moczowo-płciowego, oczu itd. U ludzi niedobór witaminy A może wynikać z niedostatecznej podaży z pokarmem, zespołem złego wchłaniania, niedoborem kwasów żółciowych (uszkodzenia wątroby i/lub innych elementów układu transportującego żółć) lub uszkodzeniami miąższu wątroby (alkohol, SAA, nowe środki dopingujące). Przykładowo, w badaniach wykazano, iż popularny środek dopingowy z czarnego rynku znany jako GW501516, który jest agonistą jądrowego receptora PPAR δ (delta), może wpływać negatywnie na komórki gwiaździste wątroby, które magazynują witaminę A. Witamina A jest jednym z najważniejszych antyoksydantów w ustroju człowieka, ale to nie znaczy, że trzeba jej nadużywać. 

Dodatek dla zaawansowanych czytelników

Trening fizyczny jest korzystnym elementem trybu życia. Może wspomagać utrzymanie zdrowia, odtłuszczonej sylwetki oraz wpływać na codzienne funkcjonowanie sportowca. Niestety jak w każdym przypadku - co za dużo, to niezdrowo!

Jaki trening może szkodzić?

Naukowcy odkryli, iż kilkuminutowa intensywna sesja interwałowa może być szkodliwa dla nerek, od dawna wiemy też, iż przy nasilonym wysiłku (np. interwałach biegowych, treningu crossfit, treningu stacyjnym i obwodowym) powstaje wiele RONS, czyli reaktywnych form tlenu i azotu. Te związki są produktami ubocznymi normalnego metabolizmu, są niestabilne i łatwo wchodzą w „konflikt” (reakcję) z otoczeniem. Prowadzą do peroksydacji lipidów, oksydacyjnych uszkodzeń DNA (modyfikacji DNA i pęknięć nici), utleniania białek i inaktywacji enzymów. Peroksydacja lipidów to inaczej proces ich utleniania.

Dla sportowca jest to zjawisko istotne w 2 kontekstach:

  • spożywania żywności zawierającej utlenione lipidy
  • procesów utleniania zachodzących w ustroju pod wpływem wysiłku fizycznego

Spożywanie wymienionej żywności prowadzi do uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, sprzyja miażdżycy. Z kolei drugi proces jest istotny dla zdrowia, gdyż wiele dowodów sugeruje, że stres oksydacyjny i wynikająca z niego peroksydacja lipidów są zaangażowane w różne i liczne stany patologiczne, w tym zapalenie, miażdżycę, choroby neurodegeneracyjne i nowotwory.

Przy wysokich stężeniach ROS (reaktywne formy tlenu) mogą wpływać na:

  • tłuszcze zawarte w błonach komórkowych, powodując zmianę przepuszczalności
  • DNA, powodując uszkodzenia i niestabilność genomu
  • białka, powodując modyfikacje oksydacyjne (np. mogą powstawać białka bardziej podatne na degradację)

ROS mogą wywołać zaprogramowaną i podlegającą kontroli destrukcję, a także martwicę komórek. Są to zresztą właściwości, które są wykorzystywane w terapii antynowotworowej. Liczne leki wykazują działanie przeciwnowotworowe w mechanizmie zależnym od wolnych rodników. Większość badań wykazała, że adriamycyna, mitomycyna C, bleomycyna itp. zwiększają generację wolnych rodników i proces peroksydacji lipidów in vitro. Po chemioterapii zarówno stymulowane, jak i niestymulowane ludzkie leukocytami polimorfonuklearne (lepiej znane jako neutrofile lub granulocyty obojętnochłonne) wytwarzają zwiększone ilości anionu ponadtlenkowego i nadtlenku wodoru. Towarzyszy temu zwiększone tworzenie produktów peroksydacji lipidów. Wiele leków przeciwnowotworowych zwiększa wytwarzanie wolnych rodników i peroksydację lipidów nawet w warunkach in vivo.

Referencje, badania, literatura:

Wiesław Skrzypczak, Mariola Friedrich „Witaminy” Akademia Rolnicza w Szczecinie (1999 r.)

Mariola Friedrich, Dorota Jankowiak, Małgorzata Ożgo i in. „Składniki mineralne w żywieniu ludzi i zwierząt”

Marta Dąbrowska i in. Produkty utleniania lipidów jako potencjalny problem zdrowotny oraz analityczny

Giuseppina Barrera Oxidative Stress and Lipid Peroxidation Products inCancer Progression and Therapy https://downloads.hindawi.com/archive/2012/137289.pdf

P.Sangeetha i in. Increase in free radical generation and lipid peroxidation following chemotherapy in patients with cancer https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/089158499090139A

Marcelo A Nakashima i in. Chronic ethanol consumption increases reactive oxygen species generation and the synthesis of pro-inflammatory proteins in the heart through TNFR1-dependent mechanisms https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31151047/

Beata Kasztelan-Szczerbińska, Maria Słomka i in. Komórki gwiaździste jako główny regulator sygnalizacji międzykomórkowej w procesie włóknienia wątroby http://www.czytelniamedyczna.pl/3269,komlrki-gwiadziste-jako-glwny-regulator-sygnalizacji-midzykomlrkowej-w-procesie.html

H Herschel Conaway i in. Vitamin a metabolism, action, and role in skeletal homeostasis https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23720297/

Ali Saeed i in. Disturbed Vitamin A Metabolism in Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29286303/

Marek Hartleb Budowa i czynność wątroby https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/776,budowa-i-czynnosc-

Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.
Komentarze (0)