Wiele osób po spożyciu produktów mlecznych skarży się na dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zazwyczaj bolesności brzucha towarzyszą wzdęcia, nieprzyjemne gazy, czasami kolki czy nawet wymioty. Co może być przyczyną takiego stanu? Dlaczego ten problem dotyka tylko części społeczeństwa? Co to jest nietolerancja laktozy?
Co to jest laktoza?
Zacznijmy od wyjaśnienia, czym jest laktoza. Produkty mleczne mają naturalny subtelnie słodkawy smak, który zawdzięczamy obecności węglowodanów, a dokładniej laktozie. Ten cukier mleczny składa się z dwóch cząsteczek cukrów prostych, a dokładniej z glukozy oraz galaktozy. Poziom laktozy może być różny w poszczególnych produktach, mimo wykorzystania tego samego rodzaju mleka.
Na przykład wiele osób źle toleruje mleko krowie, jednak produkty typu sery, jogurty lub kefiry zdecydowanie lepiej. Wynika to z faktu, że wiele procesów technologicznych ma wpływ na obniżenie poziomu laktozy. Produkty, w których następuje naturalna fermentacja mlekowa np. w jogurtach, maślankach dochodzi do obniżenia zawartości laktozy, jednak nie jest ona usuwana całkowicie.
Mimo że zazwyczaj u osoby, u której występuje dyskomfort po spożyciu nabiału, wyklucza się najczęściej tylko z diety mleko krowie, to laktoza występuje również w mleku kozim, owczym, a także mleku kobiecym. Jest to powszechnie występujący disacharyd, który znajduje się w mleku ssaków na poziomie około 4-8%. Skoro laktoza dostarczana jest z mlekiem matki, dlaczego w życiu późniejszym nie każdy dobrze toleruje laktozę?
Nietolerancja laktozy – przyczyny
Mimo że laktoza należy do cukrów dostarczanych już z mlekiem matki oraz z produktami mlecznymi to nie jest bezpośrednio wchłaniana przez układ pokarmowy. By została ona zaabsorbowana, musi zostać rozłożona do cukrów prostych.
Za rozkład laktozy odpowiedzialna jest laktaza, czyli enzym, który jest wytwarzany w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego. To właśnie on jest główną przyczyną całego zamieszania z nietolerancją tego cukru mlecznego. Laktaza jest odpowiedzialna za przerwanie wiązania chemicznego, jakie łączy glukozę i galaktozę, tak by mogły zostać wchłonięte. W momencie, gdy jest zbyt niska ilość tego enzymu w układzie pokarmowym, zaczynamy mówić o nietolerancji.
Co dokładnie mówi definicja nietolerancji laktozy?
O nietolerancji laktozy mówimy, gdy dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych związanych z dysproporcją między ilością spożytej z żywnością laktozy a możliwością jej trawienia i wchłaniania w jelicie. Czyli najprościej mówiąc, o nietolerancji mówimy, gdy jest za niska ilość naturalnych enzymów trawiennych niezbędnych do poradzenia sobie z laktozą, jaką spożyliśmy, przez co dochodzi do wielu nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
U ludzi, ale również innych ssaków najwyższy poziom laktazy jest w okresie niemowlęcym, kiedy to głównym pokarmem jest mleko matki. Jednak wraz z wiekiem oraz wprowadzaniem innych form pokarmów ilość tego enzymu naturalnie spada, nawet do około 1/10 stanu początkowego. Jednak nie oznacza to, że aktywność laktazy u wszystkich zanika. Idealnie obrazuje to geograficzne przedstawienie problemu z nietolerancją. Najmniejszy odsetek osób z tą dolegliwością jest w Skandynawii, gdyż dotyka ona około 2% społeczeństwa, w Polsce mówi się o poziomie 25-30% u osób dorosłych, a w krajach Ameryki, Afryki nawet o 90%. Jak widać, ewolucja miała ogromny wpływ na to, jak trawimy laktozę.
Rodzaje nietolerancji laktozy
W przypadku nietolerancji laktozy wyróżnia się trzy główne rodzaje tego schorzenia.
Alaktazja, czyli wrodzony niedobór enzymu laktazy
Ten rodzaj nietolerancji występuje bardzo rzadko i ma głównie podłoże genetyczne. Pierwsze objawy występują już u noworodków, u których powstają biegunki już po podaniu pierwszej porcji mleka matki lub mleka modyfikowanego. Osoby z taką przypadłością niestety, ale zmuszone są do stosowania przez całe życie ścisłej diety bezlaktozowej. Gdyż nawet najmniejsza ilość tego dwucukru nie jest trawiona.
Pierwotny niedobór laktazy, czyli hipolaktazja
Jest to spadek aktywności laktazy, który wynika z naturalnej utraty tego enzymu wraz z wiekiem. W tym przypadku objawy dyskomfortu pojawiają się zazwyczaj tylko w momencie spożycia bardzo wysokiej ilości laktozy. Wiele osób z tą przypadłością nie stosuje ścisłej diety bezlaktozowej, w wielu przypadkach ograniczeniu ulegają tylko niektóre produkty mleczne lub wprowadzane są suplementy z enzymami trawiennymi, które pomagają w rozkładaniu laktozy.
Wtórny niedobór laktazy to nabyta nietolerancja
Wynika ona z uszkodzenia nabłonka jelita, który jest odpowiedzialny za produkcję laktazy. Najczęściej jest on następstwem przebytych chorób wirusowych i bakteryjnych, chemioterapii, celiakii, choroby Leśniowskiego-Crohna, mukowiscydozy oraz przyjmowania leków. W wielu przypadkach taka nietolerancja jest odwracalna i dieta bezlaktozowa stosowana jest do momentu odbudowy uszkodzonych kosmków jelitowych.
Jakie są objawy nietolerancji laktozy?
Objawy przy nietolerancji laktozy mogą być różne i wynikają z poziomu niedoboru enzymu oraz jednorazowo spożytej ilości laktozy. Wśród najczęściej wymienianych objawów wyróżnia się:
- bule brzucha
- wzdęcia
- gazy
- biegunki
- wymioty
- nudności
- kolki
- „przelewanie” się w jamie brzusznej
Objawy zazwyczaj nasilają się wraz ze wzrostem spożycia laktozy.
Nietolerancja laktozy a alergia na mleko
Wiele osób uważa, że alergia i nietolerancja laktozy to, to samo i używa tych nazw wymiennie. Jednak nie jest to prawdą. Nietolerancja laktozy nie powoduje odpowiedzi układu immunologicznego, jak ma to miejsce w przypadku alergii. Wiele osób myli alergie na białka mleka, z nietolerancją laktozy. Oczywiście te dwie przypadłości mogą współistnieć u jednej osoby, jednak musimy mieć na uwadze, że to zupełnie dwie różne przypadłości. Osoby, które poprawnie trawią produkty mleczne, mogą mieć alergie, oznacza to, że cały proces trawienia przebiega poprawnie, jednak organizm traktuje białka jako alergen, co powoduje niepoprawną reakcję immunologiczną.
W tym przypadku reakcja może wystąpić natychmiast, jak i po kilku dniach, objawy mogą dotyczyć układu pokarmowego, ale nie tylko. Alergia na białko mleka może objawić się wysypką, niewydolnością oddechową, czy wystąpieniem obrzęków. Nietolerancja laktozy, sama w sobie nie powoduje reakcji immunologicznej.
Jak zdiagnozować nietolerancję laktozy?
Do diagnostyki nietolerancji laktozy wykorzystuje się kilka narzędzi. Jednym z nich jest oddechowy test wodorowy. Polega on na określeniu poziomu wodoru w trzech kolejnych próbach po zażyciu określonej dawki laktozy. U osób z nietolerancją dochodzi w jelicie do fermentacji tego dwucukru, przez co w wydychanym powietrzu jest dużo wyższe stężenie wodoru. Kolejnym testem może być również zbadanie stolca i określenie jego pH. Zbyt kwaśny odczyn może oznaczać występowanie nietolerancji. Kolejnym narzędziem diagnostycznym jest wprowadzenie okresowej diety eliminacyjnej. W niektórych przypadkach stosuje się również biopsję jelita cienkiego.
Postępowanie dietetyczne
U osób z nietolerancją laktozy stosuje się różne metody postępowania dietetycznego i zależą one od poziomu występowania objawów po spożyciu tego cukru mlecznego. U osób, u których poziom enzymów jest bardzo niski lub nie występuje on wcale, jak ma to miejsce w przypadku alaktzji, stosuje się ścisłą dietę bezlaktozową. W tym przypadku nie powinno spożywać się produktów, które zawierają w sobie laktozę. Dotyczy to nie tylko nabiału, ale wszystkich produktów spożywczych i farmaceutycznych.
W przypadku osób, które mają obniżoną aktywność laktazy, stosuje się najczęściej diety z ograniczeniem laktozy. W wielu przypadkach produkty mleczne są spożywane, jednak indywidualnie określa się poziom laktozy, jaki jest dobrze tolerowany. Są osoby, które dobrze czują się tylko przy spożyciu laktozy na poziomie 2-4 g na dobę, a inne dobrze tolerują laktozę w ilości 10-15 g.
W tym wypadku pacjenci indywidualnie muszą określić jaka ilość nabiału jest dla nich nieszkodliwa, warto jednak zaznaczyć, że ważny elementem w tym postępowaniu dietetycznym jest zastosowanie zasady małych porcji. Wiele osób może pozwolić sobie na codzienne spożywanie nabiału, jednak w określonych, niewielkich porcjach, tak by jednorazowa porcja laktozy nie była wysoka.
SPRAWDŹ: Pyszna czekolada bez laktozy
Kolejną interwencją dietetyczną jest zastosowanie enzymów trawiennych, które spożywa się do posiłku, stanowią one wsparcie naturalnego procesu trawienia.
Nietolerancja laktozy dotyka wiele osób. Jednak nie musi oznaczać to rezygnacji z nabiału i monotonnej diety. Coraz częściej na rynku spożywczym można znaleźć produkty, w których ilość laktozy jest znikoma, gdyż możliwości technologiczne pozwalają na tworzenie receptur bez laktozy. Wykorzystanie również w produkcji spożywczej enzymów, które rozkładają laktozę do glukozy i galaktozy, sprawia, że cały czas można cieszyć się swoimi ulubionymi potrawami.
