Co to jest kamica nerkowa?
Jest to rodzaj zaburzenia w odpływie moczu. Polega na tworzeniu się złogów na każdym poziomie układu odprowadzającego mocz, choć najczęściej dotyczy nerek. Kamienie nerkowe są niezwykle bolesnym i częstym powodem zgłaszania się chorych do izby przyjęć. Często u takich osób w moczu pojawia się krew (krwiomocz makroskopowy), występują silne, napadowe bóle promieniujące do pachwiny, określane jako kolka nerkowa lub moczowodowa. Zaburzenia częściej dotyczą mężczyzn, a pierwsze objawy pojawiają się zwykle w 3. i 4. dekadzie życia.
Czy dieta ma wpływ na występowanie kamicy nerkowej?
Tak! Podaż, chociażby szczawianów ma ogromne znaczenie, gdyż 80% złogów jest zbudowana ze szczawianów wapnia i/lub fosforanów wapnia (soli wapnia), 10% to struwit (fosforany magnezowo-amonowe). Przyczyną 6%-7% złogów jest kwas moczowy, a 1%-2% cystyna. Jeśli chodzi o złogi zbudowane z kwasu moczowego, zjawisko często towarzyszy dnie moczanowej i innym chorobom związanym z szybkim obrotem komórkowym (np. białaczki). W tych okolicznościach stężenie kwasu moczowego we krwi jest podwyższone.
Ponadto do powstawania kamieni przyczyniają się infekcje bakteryjne, szczególnie bakteriami, które mają zdolność rozkładania mocznika (np. Proteus vulgaris czy gronkowce). Przy niedoborach witaminy A jądrem krystalizacji może stać się złuszczony naskórek nabłonka metaplastycznego dróg moczowych. Duże znaczenie ma również pH moczu: wysokie (zasadowe) sprzyja powstawaniu kamieni zbudowanych np. z fosforanu wapnia, niskie pH (poniżej 5,5) sprzyja pojawieniu się złogów kwasu moczowego.
Kamica wapniowa
Według II wydania Patologii Robbinsa nie do końca wyjaśnione jest pojawianie się kamieni zawierających związki wapnia. Wśród mieszkańców krajów rozwiniętych ten rodzaj kamicy występuje u około 85% pacjentów. W około 80% przypadków ich głównym składnikiem jest szczawian wapnia (calcium oxalate − CaOx). Badania przeprowadzone na populacji szwedzkiej pokazały, że u około 30%−35% chorych szczawian wapnia jest jedynym składnikiem kamienia, u 60%−65% mamy do czynienia z łącznym występowaniem szczawianu wapnia i fosforanu wapnia (calcium phosphate − CaP), a u pozostałych pacjentów (<5%) z występowaniem kamieni złożonych tylko z CaP.
Pojawianiu się kamicy wapniowej może sprzyjać stosowanie kortykosteroidów, niska podaż płynów (odwadnianie), nadciśnienie , nadczynność tarczycy (często dotyczy kulturystów sięgających po hormony tarczycy i podobnie działające do nich związki, tj. T4, T3 lub ich mieszanki). Paradoksalnie, niewystarczająca podaż wapnia sprzyja z kolei innemu rodzajowi kamicy, tj. kamicy szczawianowej. Należy zrównoważyć przyjmowanie wapnia.
Artykuł uzupełniający wiedzę na temat kwasu moczowego i jego znaczenia: Kwas moczowy - marker i źródło licznych chorób?
Jak często występuje kamica nerkowa?
Ocenia się, iż może dotyczyć 11% mężczyzn i 5,6% kobiet przed ukończeniem 70. roku życia.
Źródła szczawianów
Najwyższe stężenia szczawianów występują w roślinach w rodzaju amarantusa, kolokazji, żółtosocza, łobody ogrodowej, burakach, a także w szpinaku, szpinaku nowozelandzkim, rabarbarze kędzierzawym, szczawiach czy gryce zwyczajnej. Jeśli chodzi o szczawie, rodzaj Rumex L. obejmuje ponad 200 gatunków roślin rocznych, dwuletnich i bylin.
Ilość szczawianów (średnio):
- szarłat nawet 1586 mg w 100 g
- portulaka pospolita 1294 mg w 100 g
- herbata chińska 1150 mg w 100 g (może zawierać nawet 2 g w 100 g)
- szarłat trójbarwny nawet 1087 mg w 100 g
- szpinak 970 mg w 100 g
- łoboda ogrodowa (orach) 900 mg w 100 g
- rabarbar 805 mg w 100 g
- kakao od 400 mg do 700 mg w 100 g
- liście buraka 610 mg w 100 g
- szczaw zwyczajny 500 mg w 100 g
- szczaw żółty 500 mg w 100 g
- burak 275 mg w 100 g
- pietruszka zwyczajna 170 mg w 100 g
- kawa (arabika) 100 mg w 100 g
- ziemniak 80 mg w 100 g
- kapusta 60 mg w 100 g
- czarna porzeczka 50 mg w 100 g
- pomidor 20 mg w 100 g
- sałata siewna 12 mg w 100 g
- jabłko 15 mg w 100 g
Źródło: SC Noonan BSc, MSc i GP Savage BSc(Hons), PhD, NZ Reg Nutr Zawartość szczawianów w żywności i jej wpływ na człowieka https://apjcn.nhri.org.tw/ server/APJCN/8/1/64 .pdf.
Dieta a odkładanie się kamieni
Kakao zawiera sporo kwasu szczawiowego (średnio 400 mg na 100 g). Naukowcy zaobserwowali u trzech osób, tworzących kamienie ze szczawianu wapnia, korelację ze spożyciem produktów kakaowych. Niemieccy naukowcy w 1985 r. badali wpływ podaży 30 g kakao na m2 powierzchni ciała przez 2 kolejne dni na wydalanie szczawianów przez nerki u:
- 12 osób z historią kamicy nerkowej (grupa 1)
- 14 dzieci z krwią, w której moczu nie da się zaobserwować bez przyrządów, np. mikroskopu (mikrohematuria, krwinkomocz), (grupa nr 2)
- 13 zdrowych chłopców (grupa 3)
- oraz 12 zdrowych dziewcząt (grupa 4)
Zastosowano nową metodę enzymatyczną do pomiaru kwasu szczawiowego w produktach kakaowych oraz w próbkach moczu metodą dwuetapowej reakcji. Ponadto zmierzono dzienne wydalanie następujących substancji: cytrynianu, magnezu i wapnia.
Po podawaniu kakao przez 2 dni u zdrowych dzieci (grupy nr 3 i 4) zaobserwowano wzrost o ~53% wydalania szczawianów z moczem, ze średnio 14,5 mg w ciągu 24 godzin przed obciążeniem do średnio 22,2 mg w ciągu 24 godzin po podawaniu kakao, oraz podobny wzrost u 12 osób z historią kamicy nerkowej (grupa 1). Nie stwierdzono wpływu podawania kakao na wzrost wydalania szczawianów z moczem u dzieci z mikroskopowym krwiomoczem.
Dlatego osoby, które mają określone predyspozycje i cierpiały kiedyś z powodu kamicy nerkowej, powinny dobrze zastanowić się nad doborem określonych produktów w diecie. Ma to ogromne znaczenie również dla ludzi, którzy manipulują ilością wody w ustroju. Przykładowo kulturyści stosują rozmaite diuretyki (w tym pętlowe), zapaśnicy, bokserzy, tajbokserzy, zawodnicy MMA niejednokrotnie w drastyczny sposób „robią wagę”, tj. silnie się odwadniają (sauna, trening w zbyt ciepłym stroju, ograniczenie podaży płynów w diecie itd.).
Należy pamiętać, iż odwodnienie jest wymieniane jako pierwszy czynnik predysponujący do kamicy nerkowej. Kulturyści często sięgają po hormony tarczycy, a to sprzyja kamicy wapniowej. Podobnie czynnikami ryzyka kamicy szczawianowej są: mała objętość przyjmowanych płynów (robienie formy startowej), zmniejszona podaż potasu i wapnia w diecie, sodu i szczawianów w diecie. Niezwykle bogatym źródłem sodu są pokarmy fast food, którymi ostentacyjnie faszerują się kulturyści, trójboiści i zawodnicy strongman.
Ten artykuł nie ma zastąpić kontaktu z lekarzem, np. urologiem, ani diagnostyki przy zastosowaniu np. tomografii komputerowej czy ultrasonografii (USG), oraz badań krwi.
Dodatek dla zainteresowanych
W latach 60. XX wieku opisano uszkodzenie kanalików nerkowych spowodowane nagromadzeniem kryształów szczawianów wapnia u zwierząt, które dłuższy czas jadły Oxalis cernua. Jest to jakaś odmiana szczawika, nie udało mi się jej zidentyfikować, ponieważ angielska nazwa rośliny wskazuje na kompletnie inną rodzinę, tj. Wood sorrel (Oxalis acetosella) - szczawik zajęczy. Uszkodzenie nerek pojawiało się, mimo iż u zwierząt nie obserwowano objawów stresu lub braku apetytu, a teoretycznie cała ilość kwasu szczawiowego jest rozkładana przez mikroflorę żwacza. Druga roślina, która stwarza podobne zagrożenie to Halogeton glomeratus, również ciężko znaleźć o niej jakieś bliższe informacje.
Referencje, badania naukowe, piśmiennictwo:
SC Noonan BSc, MSc i GP Savage BSc (Hons), PhD, NZ Reg Nutr Zawartość szczawianów w żywności i jej wpływ na ludzi https://apjcn.nhri.org.tw/ server/APJCN/8/1/64 .pdf
M.ĄYMOND B i in. Metabolizm kwasu szczawiowego u przeżuwaczy przy przedłużonym podawaniu Oxalis cernua. http://www.medycynawet.edu.pl/images/stories/pdf/digital/1963/196307376379.pdf
http://www.bc.wydawnictwo-tygiel.pl/public/assets/31/Rosliny.pdf
Magdalena Wegiera, Danuta H. Smolarz Właściwości lecznicze szczawi (Rumex. sp. L.) http://www.czytelniamedyczna.pl/2582,waciwoci-lecznicze-szczawi-rumex-sp-l.html
M Lagemann Wpływ kakao na wydalanie szczawianu, cytrynianu, magnezu i wapnia z moczem dzieci https://pubmed.ncbi.nlm.nih. rząd/4069117
Oliver A. Leach, Gijs I. van Boxel Choroby wewnętrzne wydanie 4
Kumar, Abbas, Aster; Robbins. PATOLOGIA II wydanie
Michał Peller U kogo powstają kamienie i dlaczego? http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2342
prof. dr hab. n. med. Michał Myśliwiec, dr hab. n. med. Szymon Brzósko Pierwsze kroki diagnostyczne i terapeutyczne w kolce nerkowej https://podyplomie.pl/medycyna/29145,pierwsze-kroki-diagnostyczne-i-terapeutyczne-w-kolce-nerkowej
