Jak długo będę żył? Markery długowieczności

Długość życia jest uwarunkowana rejonem świata, w którym mieszka dana osoba, skażeniem środowiska (powietrza, wody, gleby), nawykami żywieniowymi (stosowaną dietą), odziedziczonymi genami, trybem życia. Na pewne rzeczy mamy wpływ, na inne znikomy (np. polityka energetyczna państwa, wytwarzanie energii z węgla, co powoduje miliony przypadków nowotworów płuc).

Co może posłużyć do szacowania długości życia danej osoby? Czy da się wpływać na długość życia, monitorując poszczególne parametry? Oto przegląd najważniejszych wskaźników zdrowotnych na podstawie opracowania Eileen Crimmins i in. Uzupełniłem zestawienie o kluczowe dane, których zabrakło w pierwotnej pracy.

Skurczowe ciśnienie krwi 

Maksymalne ciśnienie w trakcie skurczu, czyli wtedy, gdy krew jest pompowana po obwodzie. Powiązane z ryzykiem sercowo-naczyniowym, udarem, chorobą niedokrwienną serca. Nadciśnienie co roku zabija na świecie 7,6 mln ludzi.

Rozkurczowe ciśnienie krwi 

Najniższe ciśnienie krwi w trakcie rozkurczu, tak samo ważne, jak skurczowe. Służy do obliczenia ciśnienia tętna.

Ciśnienie tętna

Wskaźnik zwiększonej sztywności tętnic. Różnica pomiędzy ciśnieniem tętniczym skurczowym i rozkurczowym. Związane z udarem mózgu, zawałem serca, niewydolnością serca, zgonami z przyczyn sercowo-naczyniowych, ogólną śmiertelnością. W niektórych badaniach spotyka się również parametr nazywany prędkością fali tętna. Im jest większa PWV (PWV, pulse wave velocity), tym większa jest sztywność tętnicy. Tego rodzaju właściwość tętnicy jest wysoce niekorzystna dla sportowca! Może mieć przełożenie na skurczowe ciśnienie krwi (zależy to od wzrostu danej osoby i koarktacji aorty; koarktacja to inaczej zwężenie aorty w miejscu anatomicznej cieśni).

Tętno spoczynkowe

Wskaźnik czynności serca i miara ogólnej sprawności. Związane z chorobą wieńcową i ogólną śmiertelnością. Wytrenowani sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych charakteryzują się nienaturalnie niskim tętnem, co fachowo nazywa się bradykardią. Sterydy anaboliczno-androgenne, beta-mimetyki czy hormony tarczycy często nadużywane w sporcie mogą podwyższać tętno spoczynkowe oraz ciśnienie krwi. Hormon wzrostu może obniżać tętno spoczynkowe, ale często prowadzi do patologicznej przebudowy serca i przedwczesnego zgonu (najlepszym przykładem może być fala śmierci kulturystów związana z szerokim dostępem do rhGH i insuliny w latach 90. XX wieku).

Homocysteina całkowita

Aminokwas, który odgrywa rolę w metabolizmie lipidów; kwas foliowy i witamina B rozkładają homocysteinę. Stężenie homocysteiny jest związane z chorobami układu krążenia, naczyń mózgowych i naczyń obwodowych, spadkiem funkcji poznawczych. Podwyższenie jej stężenia wywołują: głodzenie, dieta uboga w witaminy z grupy B (B6 oraz B12), niedobór kwasu foliowego, alkoholizm (często wiążący się z nieprawidłową dietą, niedoborami witamin), palenie tytoniu. Istnieją doniesienia o podwyższeniu stężenia homocysteiny przez powszechnie nadużywane sterydy anaboliczno-androgenne.

Również metformina (lek przeciwcukrzycowy I rzutu) może zwiększać stężenie homocysteiny, gdy pacjentom nie podawano egzogennych witamin z grupy B ani nie zastosowano suplementacji kwasem foliowym. Niestety metformina jest często stosowana na własną rękę przez osoby, które nie mają cukrzycy. Jest to jeden z leków, który może wywołać śmiertelne powikłania.

Cholesterol całkowity

Cholesterol uczestniczy w syntezie kwasów żółciowych i hormonów steroidowych. W średnim wieku może być skorelowany z chorobą wieńcową i śmiertelnością z jakiejkolwiek przyczyny, w starszym wieku: ryzykiem śmiertelności w kształcie litery U (za niskie i za wysokie stężenia cholesterolu są niekorzystne).

Uwaga: stężenie cholesterolu jest kontrowersyjne, gdyż wyniki wielu badań nie potwierdzają, by farmakologiczne oddziaływanie na jego stężenie przynosiło korzyści. Naukowcy chcieli ustalić m.in., czy leczenie statynami zmniejsza śmiertelność z jakiejkolwiek przyczyny wśród osób narażonych na pewne ryzyko (średnie lub wysokie), ale bez wywiadu chorób sercowo-naczyniowych. Wzięto pod uwagę ponad 65 tys. osób. Według naukowców z Cambridge nie znaleziono dowodów na korzyść leczenia statynami w odniesieniu do zmniejszania śmiertelności z dowolnej przyczyny u osób z grupy średniego lub wysokiego ryzyka. Niestety większość badań w tym zakresie jest zmanipulowana przez opłacanych naukowców („bezinteresownie” wspieranych np. przez producentów statyn). Niektórzy naukowcy twierdzą, iż intensywna walka z wysokim stężeniem cholesterolu przynosi korzyści niektórym, a w tym samym czasie zabija innych pacjentów.

Lipoproteina o niskiej gęstości (LDL)

Jest nazywana „złym cholesterolem”, mimo iż tylko transportuje cholesterol z wątroby w celu wbudowania go do tkanek błony komórkowej na obwodzie. W nadmiarze LDL jest związany z chorobą wieńcową, miażdżycą, udarem, chorobami naczyń obwodowych. Niestety występuje tu ten sam problem, co z ogólnym stężeniem cholesterolu. Wyniki badań silnie wspieranych przez koncerny donoszą o zyskach ze stosowania statyn, niezależni naukowcy nie są takimi optymistami.

Lipoproteina o bardzo małej gęstości (VLDL)

Transportuje endogenne trójglicerydy, fosfolipidy, cholesterol i estry cholesterolu. Powiązana jest z miażdżycą tętnic, chorobą wieńcową. Uwagi są takie same, jak do cholesterolu i LDL - wyniki badań sponsorowanych są budujące, inne już niekoniecznie.

Transporter cholesterolu lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL)

Cholesterol powszechnie uważany za ochronny, pożyteczny i zdrowy. Nazywany „dobrym cholesterolem”. Wiązany z obniżeniem ryzyka miażdżycy. Niestety, w rzeczywistości po latach okazało się, że zbyt wysokie stężenie HDL rokuje tak samo źle, jak podwyższenie stężenia transportera LDL. Wcale nie wiemy, czy zawsze wysokie stężenie HDL jest korzystne. Na pewno nie można rozpatrywać tego parametru w oderwaniu od innych.

Trójglicerydy

Tłuszcz zmagazynowany w celu wykorzystania energii. Wysokie stężenia mogą być powiązane z zawałem serca, chorobą wieńcową, zapaleniem trzustki. Nadmierna podaż węglowodanów może zwiększać stężenie trójglicerydów, podobnie jak hiperlipidemia, niedoczynność tarczycy, niekontrolowana cukrzyca, miażdżyca, choroba naczyń wieńcowych i naczyń obwodowych, nadciśnienie, alkoholowa marskość wątroby, ciąża, zawał mięśnia sercowego.

Stężenie glukozy na czczo

Mierzy ilość cukru we krwi; wskaźnik cukrzycy (>126 mg/dL) lub stanu przedcukrzycowego (od 100 do 126 mg/dL). Nadmierne stężenie cukru we krwi może być powiązane z cukrzycą, chorobą naczyń wieńcowych, ryzykiem śmierci, zaburzeniami funkcji poznawczych. Niestety, to iż ktoś sztucznie, chwilowo obniża stężenie cukru we krwi (np. terapia insuliną), wcale nie znaczy, iż kontroluje inne rozmaite parametry zdrowotne. Dlatego cukrzyca sprawia tak poważne problemy. Nadmierne obniżenie stężenia glukozy we krwi również pociąga za sobą rozmaite problemy - hipoglikemia jest niebezpieczna, chociażby dla układu nerwowego.

U diabetyków hipoglikemia (nadmierny spadek stężenia cukru we krwi) prawie 3-krotnie zwiększał ryzyko powikłań makronaczyniowych, 1,8-krotnie mikronaczyniowych (np. retinopatia cukrzycowa), 2,68-krotnie śmierci z powodów sercowo-naczyniowych oraz 2,69-krotnie śmierci z innych przyczyn. Stężenie glukozy podwyższają sterydy anaboliczno-androgenne, estrogeny (aromatyzacja SAA), hormon wzrostu (może wywołać jawną cukrzycę) oraz kortykosteroidy (bywa, że są nadużywane przez sportowców). Zdarza się, że osoby leczone na nadciśnienie otrzymują beta-blokery, niektóre grupy naukowców sugerują, że te środki mogą mieć negatywny wpływ na kontrolę glikemii. Inni twierdzą, że każda z grup leków wykazuje inne działanie i należy je rozpatrywać osobno. Cukrzyca (jej wstępną fazą jest insulinooporność) zabiła w 2017 r. 1,37 mln osób. Prognozuje się, że w 2025 r. cukrzyca dotknie 570 mln osób i będzie zabijać co roku 1,59 mln.

Stężenie insuliny na czczo

Kolejny, może jeszcze ważniejszy parametr zdrowotny. Nadmierne stężenie insuliny rokuje bardzo kiepsko, może zwiastować początek cukrzycy typu 2. Tkanki są wtedy oporne na insulinę, a trzustka odpowiada nadprodukcją wspomnianego hormonu. Później trzustka staje się niewydolna, a insuliny może powstawać za mało. Dlatego u niektórych osób można przeprowadzić OGTT, czyli test odpowiedzi na glukozę, co pozwala diagnozować cukrzycę oraz inne zaburzenia. Powinno się rozpatrywać glukozę, stężenie insuliny, lipidogram, ilość płytek krwi oraz leukocytów łącznie, co pozwala szerzej spojrzeć na sytuację zdrowotną danej osoby.

Hemoglobina glikozylowana (HbA1c)

Mierzy ilość cukru związanego z hemoglobiną w krwinkach czerwonych. Może być długofalowym wskaźnikiem kontroli cukrzycy. W Polsce HbA1c wykorzystuje się jako parametr pomocniczy (jako główny, stężenie glukozy we krwi na czczo lub stosuje się OGTT, czyli doustny test tolerancji glukozy). W raporcie opublikowanym w 2009 r. oku przez Międzynarodowy Komitet Ekspertów na temat roli HbA1c w diagnostyce cukrzycy sugeruje się, że HbA1c można wykorzystać do diagnozowania cukrzycy oraz że diagnozę można postawić, jeśli poziom HbA1c wynosi ≥6,5% (dwukrotnie). Wysokie wartości HbA1c są związane z powikłaniami cukrzycy (wzrok, nerki, nerwy, choroba niedokrwienna serca, udar), upośledzeniem funkcji poznawczych. Porównaj ze stężeniem glukozy na czczo.

Wskaźnik masy ciała (BMI)

Niestety nie nadaje się dla sportowców, ale pokazuje, na jakie ryzyko jest narażona osoba nieaktywna fizycznie i stosująca niewłaściwą dietę. Nadmierne BMI jest powiązane z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, udarem, wzrostem ryzyka śmierci, niektórymi nowotworami, chorobą zwyrodnieniową stawów, zaburzeniami glikemii, insulinoopornością, cukrzycą itd.

Stosunek obwodu w pasie do obwodu bioder

Ważny wskaźnik otyłości brzusznej. Osoby składujące tłuszcz w tułowiu są narażone na nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, cukrzycę, udar, nowotwory itd.

Białko C-reaktywne (CRP)

Białko odpowiedzi ostrej fazy, które jest markerem stanu zapalnego. Nadmierne stężenia są skorelowane z zawałem serca, udarem, zapaleniem stawów, nowotworami, pogorszeniem funkcji poznawczych.

Krwinki białe (leukocyty) 

To neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile, bazofile. Są to komórki niezbędne dla właściwego funkcjonowania układu odpornościowego. Ustalono, że osoby mające przewlekle podwyższone stężenie krwinek białych, są narażone na wyższe ryzyko śmierci. Zarówno zbyt niska, jak i zbyt wysoka liczba limfocytów jest skrajnie niekorzystna. Leukocytoza (nadmiar leukocytów) nie wróży długiego życia, zbyt niska ilość leukocytów w ustroju też jest alarmująca. W badaniach stwierdzono, iż nadmierna konsumpcja cukru może prowadzić do spadku liczby leukocytów. Podwyższone stężenie limfocytów oznacza przewlekły stan zapalny. Limfocyty, np. obok cholesterolu czy komórek piankowatych, są składnikiem blaszki miażdżycowej, a stan zapalny powiązano z chorobami serca, nowotworami itd. 

Ilość płytek krwi

Bardzo często ten parametr jest patologicznie wysoki u osób stosujących sterydy anaboliczno-androgenne. Nadmiar płytek krwi jest skorelowany z ryzykiem zakrzepowo-zatorowym i przedwczesną śmiercią. Normalna odpowiedź płytek krwi może być zmieniona albo przez zwiększone bodźce proagregacyjne, albo przez zmniejszenie stężenia związków antyagregacyjnych, i może wystąpić w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego, zarówno przewlekłych (np. stabilna dusznica bolesna), jak i ostrych (np. zawał mięśnia sercowego). Ponadto nadmierna agregacja płytek krwi jest również związana z czynnikami ryzyka choroby wieńcowej (np. palenie tytoniu, nadciśnienie i hipercholesterolemia).

Postaw na regularne badania 

Jest jeszcze wiele innych parametrów zdrowotnych, niemniej warto pamiętać, że np. wiele schorzeń nerek, serca i wątroby niczym się nie musi manifestować, przebiega bezobjawowo lub objawy są skąpe. To wcale nie znaczy, że organizm nie jest niszczony. Dlatego warto od czasu do czasu wykonać np. badanie USG wątroby, echo serca, EKG, EKG wysiłkowe czy inne badania wg wskazań lekarza.

Piśmiennictwo:

Ray K.K. i in. Statins and all-cause mortality in high-risk primary prevention: a meta-analysis of 11 randomized controlled trials involving 65,229 participants https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20585067/

Crimmins E. Biomarkers related to aging in human populations https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5938178/

Nunes J.P.L. Statins and the cholesterol mortality paradox https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27889702/

Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA „Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie”

Zoungas S. Severe hypoglycemia and risks of vascular events and death https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20925543/

Zhang Q. i in. Metformin Treatment and Homocysteine: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5188453/

Navid Shomali i in. Harmful effects of high amounts of glucose on the immune system: An updated review https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32395846/

Khairollah Asadollahi i in. Leukocytosis as an Alarming Sign for Mortality in Patients Hospitalized in General Wards https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3559113/

Bożena Sokołowska Różnicowanie zaburzeń liczby i morfologii białych krwinek. Normy wskaźników opisujących układ białokrwinkowy https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/689,roznicowanie-zaburzen-liczby-i-morfologii-bialych-krwinek-normy-wskaznikow-opisujacych-uklad