Co obniża testosteron? Największe hamulce dla „teścia”

17β-hydroksy-4-androsten-3-on, czyli testosteron, jest androgenem uznawanym za podstawowy dla mężczyzny. Nie do końca jest to prawda, ponieważ w ostatnich latach okazało się, że równie ważne, a może nawet ważniejsze dla mężczyzny, są hormony… powszechnie postrzegane, jako kobiece (estradiol).

1. Jakim przemianom podlega testosteron w ustroju?
2. Jakie znaczenie ma 5α-reduktaza?
3. Testosteron a odchudzanie
4. Co szkodzi wytwarzaniu testosteronu i erekcji?
5. Grzyby reishi
6. Lukrecja
7. Chińska piwonia
8. Siemię lniane
9. Podsumowanie

Testosteron działa także jako prohormon, w ten sposób powstaje z niego estradiol i DHT. Testosteron względnie słabo oddziałuje na receptory androgenowe, znacznie silniej, jeśli zostanie przekształcony do DHT (wtedy zyskuje trzykrotnie większy potencjał). Dodatkowo ogromną rolę dla sportowca odgrywają: insulina, adrenalina, noradrenalina, hormon wzrostu, IGF-1 czy w końcu kortyzol.

Jakim przemianom podlega testosteron w ustroju?

Testosteron => 5α-reduktaza => androstanolon (5α-DHT lub DHT, dihydrotestosteron)

Możliwe jest też powstanie DHT z androstandionu:

Androstandion => 17B-HSD => androstanolon (5α-DHT lub DHT, dihydrotestosteron)

Aromatyzacja– przekształcenie androgenów (np. testosteronu, androstendionu) w estrogeny (np. estradiol i estron), wskutek oddziaływania enzymu aromatazy (kompleksu enzymatycznego). Oznacza się go, jako CYP19, skrót CYP oznacza cytochrom P450.

Androstendion => CYP 19 => estron

Testosteron => CYP19 => estradiol (E2)

Jakie znaczenie ma 5α-reduktaza?

Reguluje przemianę prohormonu (testosteronu) do znacznie silniejszego efektora – DHT.

5α-reduktaza posiada dwa typy:

• typ I występuje głównie na skórze, w tym głowy (w gruczołach łojowych) i wątrobie („Typ 1 został zidentyfikowany dzięki metodom immunohistochemicznym: w skórze poza narządami płciowymi, w wątrobie, w gruczołach łojowych, naskórku, gruczołach potowych, mieszkach włosowych, komórkach śródbłonka małych naczyń oraz komórkach Schwanna zmielinizowanych nerwów skórnych). Typ I odpowiada za 1/3 krążącego DHT
• typ II znajduje się w prostacie, pęcherzykach nasiennych, najądrzu, mieszkach włosowych oraz w wątrobie (przyczynia się do powstawania 2/3 krążącego DHT)

Testosteron a odchudzanie

Testosteron związany z SHBG nie może wiązać się z AR i nie może zostać wykorzystany przez docelowe tkanki. Stężenie SHBG w osoczu zwiększa się w różnych stanach, takich jak starzenie się, nadczynność tarczycy, otyłość, hipogonadyzm i marskość wątroby, a zmniejsza przy cukrzycy (im niższe SHBG, tym wyższe ryzyko cukrzycy).

Ogólnie, w wielkim przeglądzie badań z 2014 roku, udowodniono, iż:

• im większa redukcja tkanki tłuszczowej, tym większa zwyżka testosteronu u mężczyzn w każdej grupie wiekowej
• interwencje chirurgiczne posiadają ogromną skuteczność, ale … wymagają długiego czasu
• zmiany w stylu życia (aktywność, trening) i diecie również przynoszą znakomite rezultaty

Przykładowe eksperymenty:

1. z 2010 roku (Reis) - 20 mężczyzn, w średnim wieku 37 lat, wyjściowy poziom testosteronu 11.8 nmol l−1, po interwencji chirurgicznej i zmianie stylu życia nastąpił wzrost stężenia testosteronu o 12,5 nmol/L (spadek wagi ciała o 44% w ciągu 2 lat i 2 miesięcy),
2. z 2012 roku (Pellitero) - 33 mężczyzn, w wieku 41 lat, wyjściowy poziom testosteronu 8.6 nmol/L. Po interwencji chirurgicznej waga spadła o 37%, a stężenie testosteronu wzrosło 10,3 nmol/L(w ciągu 52 tygodni),
3. Pritchard (1999) - same ćwiczenia fizyczne, 14 mężczyzn w wieku 21 lat, czas trwania 13 tygodni, spadek wagi ciała o 6%, wzrost testosteronu o 5,1 nmol/L,
4. dieta (VLCD) - badanie Niskanen z 2004 roku, 58 mężczyzn, spadek wagi o 14% w ciągu 9 tygodni, wzrost testosteronu o 5,0 nmol/L (z poziomu wyjściowego 12 nmol/L wzrost do 17 nmol/L).

Wniosek

Otyłość nie sprzyja stężeniom testosteronu! Odchudzanie może zwiększać stężenie testosteronu.

Wielu ludzi próbuje usprawiedliwiać swoje obżarstwo, lenistwo i brak ruchu twierdzeniami, iż otyłość jest korzystna dla libido. Są to np. „każdy ptaszek ma swój daszek” oraz inne powiedzenia w rodzaju „kto nie ma brzucha, ten dzisiaj nie dmucha”. Tymczasem otyłość wisceralna jest powiązana z większością chorób, które dziesiątkują współczesnych mężczyzn. Jest to najbardziej szkodliwy tłuszcz w ciele, wiąże się z cukrzycą, chorobami metabolicznymi, podwyższonym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia, raka prostaty (u mężczyzn) oraz piersi (u kobiet).

Co szkodzi wytwarzaniu testosteronu i erekcji?

Szkodliwy potencjał dla mężczyzny mają:

• alkohol (może wywołać hipogonadyzm; krótkotrwale zwiększa stężenie testosteronu, ale w sposób, który powoduje jego zmarnowanie – wpływ na receptory androgenowe)
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (ang. nonalcoholic fatty liver disease – NAFLD). W jednym z badań Kim S. i wsp. 251 mężczyzn z NAFLD miało niższy poziom testosteronu (398 ng / dL [13,81 nmol / L], w porównaniu do grupy kontrolnej: 483 ng / dL [16,76 nmol / L]) i wykazano u nich niekorzystne zmiany metaboliczne, takie jak wyższy VAT (tłuszcz wisceralny), HOMA-IR (zaburzenia glikemii) i przewlekły stan zapalny
• statyny - w kohorcie 501 mężczyzn, głównie w średnim wieku z hipercholesterolemią, statyny obniżały stężenie testosteronu o 0,66 nmol / l
• diuretyki mające potencjał antyandrogennny (np. spironolakton - w jednym z badań spironolakton spowodował obniżenie stężenia testosteronu o 38.6% oraz jednoczesny wzrost stężenia estradiolu o 130,8%. Efekt? Z 6 pacjentów z grupy spironolaktonu 100% dostało ginekomastii)
• ketokonazol (lek przeciwgrzybiczy)
• antyandrogeny np. flutamid, bikalutamid, nilutamid, cyproteron
• niektóre, inne leki (np. inhibitory 5-alfa reduktazy – finasteryd, dutasteryd; glikokortykosteroidy)

Powodem zaburzeń erekcji może być:

• nadużywanie alkoholu, narkotyków (w jednym z badań mężczyźni uzależnieni od alkoholu, w 70% wykazywali różnorakie zaburzenia seksualne, w tym zaburzenia erekcji występowały u 33.3%. Ponadto występowanie zaburzeń erekcji było liniowo związane z ilością wypijanego alkoholu)
• stosowanie diuretyków, np. chlortalidonu, hydrochlorotiazydu, spironolaktonu (diuretyki są powszechnie nadużywane przez kulturystów, a zjawisko osiągnęło apogeum pod koniec lat 90. XX wieku)
• zbyt niskie lub zbyt wysokie stężenia testosteronu (stosowanie farmakologii w celach dopingowych wywołuje często hipogonadyzm)
• niedobór lub zablokowanie produkcji estrogenów (poza tym zarówno zbyt niski, jak i wysoki poziom estrogenów u mężczyzn wiąże się z wieloma chorobami. Zbyt niski poziom wiąże się ze złamaniami, chorobami układu krążenia i ... wzrostem oporności insulinowej, zbyt wysoki z zawałem, syndromem metabolicznym i cukrzycą typu 2)
• niedobór lub zablokowanie produkcji DHT (np. inhibitory stosowane np. w terapii przerostu stercza)
• stosowanie specyficznych leków (clomidu, tamoxifenu, inihibitorów aromatazy, np. u 37,5% pacjentów, którym podawano anastrazol wystąpiły np. zmniejszone libido, obrzęki nóg i depresja)
• nadmiar glikokortykosteroidów (wpływają hamująco na oś związaną z produkcją testosteronu i estrogenów), może być on spowodowany nadużywaniem leków, pochodnych kortyzolu (w dawkach terapeutycznych pełnią ważną rolę w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc)
• zaburzenia stężeń kortyzolu, niezwiązane ze stosowaniem leków, np. przez nadmierny stres
• stosowanie nandrolonu, trenbolonu lub innych sterydów anaboliczno-androgennych z grupy nortestosteronu bez dostarczania w tle testosteronu (w popularnej terminologii ukuto termin „deca dick” - jest to niemożliwość uzyskania pełnej erekcji)

To nie wszystko. Szereg roślin i grzybów (wg niektórych klasyfikacji osobno należy ujmować grzyby i rośliny) wykazuje szkodliwe działanie dla stężenia testosteronu (i/lub DHT) u mężczyzny.

Grzyby reishi

Grzyby reishi (łac. Ganoderma lucidum) znany jako LingZhi w języku chińskim, jest grzybem, który ma wiele zalet zdrowotnych. W badaniu oceniającym antyandrogeniczne działanie 20 gatunków grzybów, grzyby reishi miały najsilniejsze działanie w hamowaniu wytwarzania DHT (hamowały 5-α-reduktazę). Badanie to wykazało, że grzyby reishi znacznie obniżały poziom obu rodzajów 5-alfa reduktazy, uniemożliwiając przekształcenie testosteronu w silniejszy DHT. Wysokie stężenia DHT są czynnikiem ryzyka dla warunków takich, jak łagodny przerost prostaty (BPH), trądzik i łysienie. Niestety taka terapia niesie za sobą wiele poważnych skutków ubocznych. Przykładowo, stosowanie finasterydu prowadzi do zmniejszenia stężenia DHT w surowicy i w sterczu o odpowiednio 70 i 85%, zaś w toku leczenia dutasterydem stężenie DHT w surowicy i w sterczu zmniejsza się o 95%.

Dutasteryd może powodować:

• niezdolność do posiadania lub podtrzymania erekcji (Roehrborn i wsp. opisywali problemy z erekcją u 7,3% mężczyzn, zmniejszone libido u 4,2% oraz zaburzenia ejakulacji u 2,2%, wskaźniki są podobne, jak dla finasterydu)
• mniejszą chęć na seks (nic dziwnego, skoro redukuje się poziom 5-alfa-DHT)
• problemy z ejakulacją
• powiększenie piersi lub ich bolesność
• nastroje depresyjne
• raka prostaty, u mężczyzn w wieku 50-75 lat odnotowano niewielki wzrost ryzyka raka

A więc, skoro grzyby reishi są inhibitorem 5-α-reduktazy (obu typów: ~60% typ I, ~45% typ II) to można oczekiwać podobnych skutków ubocznych, jak po dutasterydzie. Inna sprawa, że działanie grzyba oceniano in vitro na wypreparowanych od szczura tkankach, a więc aktywność grzybów reishi w ustroju człowieka może być inna.

Lukrecja

Lukrecja to aromatyczna substancja stosowana od tysięcy lat w środkach spożywczych i leczniczych. Jest również znana, jako "słodki korzeń". Korzeń lukrecji zawiera związek, który jest około 50 razy słodszy, niż cukier. Jest stosowany w medycynie wschodniej i zachodniej w leczeniu różnych chorób, przy czym nie zawsze jest to działanie dobrze udokumentowane (przeziębienia, schorzenia wątroby itd.). Niestety wywołuje np. podwyższenie ciśnienia krwi poprzez wpływ na inhibicję 11β-HSD2. „Nadciśnienie tętnicze to jeden z najważniejszych czynników ryzyka zmian w układzie krążenia, przede wszystkim udaru, choroby wieńcowej (szczególnie zawału mięśnia sercowego) oraz niewydolności nerek (druga przyczyna schyłkowej niewydolności nerek po cukrzycy)”. Takie same efekty może przynieść stosowanie dużych ilości soku grejpfrutowego.

Lukrecja wpływa na układ hormonalny, ponieważ zawiera izoflawony (fitoestrogeny), które znajdują się w roślinach, które mogą naśladować działanie estrogenu i łagodzić objawy menopauzy oraz zaburzenia miesiączkowania.

Lukrecja może również obniżać poziom testosteronu, co może mieć znaczenie dla zmniejszania hirsutyzmu u kobiet (występowania nadmiernego owłosienia).

Hirsutyzm:

• w 70-80% jest spowodowany PCOS
• w 3% jest to syndrom związany z opornością insulinową, np. zespół HAIR-AN charakteryzuje się współwystępowaniem rogowacenia ciemnego – acanthosis nigricans (AN), hiperandrogenizmem pochodzenia jajnikowego (HA) i opornością na insulinę (IR)
• w 2-8% przypadków z przerostem nadnerczy z powodu niedoboru 21-hydroksylazy (choroba w kilku wariantach)
• rzadko z powodu guzów wirylizujących jajnika lub nadnerczy

Niewielkie badanie kliniczne opublikowane w 2004 roku przez Armaniniego i współpracowników, wykazało, że korzeń lukrecji znacznie obniża poziom testosteronu u zdrowych ochotniczek. Kobiety przyjmujące codziennie korzeń lukrecji doświadczyły spadku całkowitego poziomu testosteronu po 1 miesiącu, a stężenie testosteronu powróciło do normy po odstawieniu. Nie jest jasne, czy korzeń lukrecji wpływa na poziomy wolnego testosteronu. Uważa się, że efekt endokrynny jest spowodowany fitoestrogenami i innymi substancjami chemicznymi występującymi w korzeniu lukrecji, w tym steroidowej glicyryzynie i kwasie glicyretynowym, które również mają słabe działanie antyandrogenowe.

U mężczyzn wyniki są niejasne. Najpierw badacze wykazali wpływ (w 1999 r. Decio Armanini), później Robert A Josephs i wsp. nie wykazali wpływu („Liquorice consumption and salivary testosterone concentrations”), a w końcu Decio Armanini i wsp. w 2003 r. ponownie wykazali, iż podawanie lukrecji zmniejsza stężenie testosteronu o 26% po 1 tygodniu („Licorice Consumption and Serum Testosterone in Healthy Man”). Nie zmniejszyła się jednak ilość wolnego testosteronu, wzrosło stężenie 17-Hydroksyprogesteronu oraz (paradoksalnie) LH (LH odpowiada za zwiększenie stężenia testosteronu).

W końcu Michiaki Fukui i wsp. wykazali, iż u diabetyków podawanie 240–525 mg kwasu glicyretynowego przez dłużej, niż 1 rok, obniża stężenie testosteronu o 27,1%. Jednak to badanie mnie mnie przekonuje, bo były to osoby ciężko chore (obok cukrzycy mające przewlekłe zapalenie wątroby). Wiemy, iż stężenie testosteronu we krwi zmniejsza się nawet u 90% mężczyzn z marskością wątroby, a stężenie spada w miarę postępu choroby wątroby.

Chińska piwonia

Chińska piwonia jest szeroko uprawianą rośliną ozdobną z kilkoma wybranymi odmianami. Wiele odmian ma podwójne kwiaty z pręcikami zmodyfikowanymi w dodatkowe płatki. Biała piwonia była ważna w tradycyjnej chińskiej medycynie i wykazano, że wpływa ona na poziomy androgenów u ludzi in vitro.

W badaniu z 1991 roku w American Journal of Chinese Medicine Takeuchi i wsp. opisali wpływ paeoniflorin, związku znajdującego się w białej piwonii, który hamował produkcję testosteronu i promował aktywność aromatazy, która przekształca testosteron w estrogen. Do chwili obecnej nie było badań, które tłumaczyłyby lub eksplorowały efekty kliniczne.

Siemię lniane

Siemię lniane zawiera m.in. bioaktywny lignan - dwuglukozyd sekoizolariciresinolu (ang. secoisolariciresinol diglucoside, SDG). Wykazuje działanie przeciwutleniające oraz estrogenowe. Działanie estrogenowe (soi oraz siemienia lnianego) u zwierząt powodowało zmniejszenie libido, zmniejszenie stężenia plemników oraz stężenia testosteronu. W ciągu 12 tygodni soja (izoflawony) zmniejszyła stężenie testosteronu o 24.2% , z kolei lignany z siemienia lnianego zmniejszyły stężenie testosteronu o 41.1%. U ludzi efekt jest możliwy, jednak przy bardzo dużych dawkach.

Podsumowanie

Otyłość jest gwarantem niskiego testosteronu oraz skrócenia życia. Wydaje się, iż środki mogące uszkodzić wątrobę mają wpływ chociażby na SHBG i potencjalnie mogą wpłynąć na stężenie testosteronu. Alkohol pozostaje najsilniejszym znanym antyanabolikiem, a alkoholicy często lata po odstawieniu trunków nadal wykazują hipogonadyzm. Podobnie negatywnie na stężenie testosteronu oddziałują prohormony, SAA i inne środki zaburzające środowisko hormonalne. Nadużywanie lukrecji, stosowanie egzotycznych grzybów czy roślin ozdobnych także nie musi być najlepszym pomysłem, co widać w badaniach. Z pewnością dla stężenia testosteronu niekorzystny jest trening aerobowy, a szczególnie bieganie, pływanie i kolarstwo długodystansowe.

W jednym z badań dla mężczyzn w wieku powyżej 40 lat regularny trening aerobowy prowadził do spadku stężenia testosteronu. W pierwszych 3 miesiącach odnotowano wzrost stężenia o 3,6%, jednak w perspektywie 12 miesięcy stężenie testosteronu zmniejszyło się o 3,6%. W ostatecznym rozrachunku w grupie kontrolnej stężenie testosteronu spadło o 2,5% (po 12 miesiącach).

Referencje, piśmiennictwo:

• https://www.drugs.com/pro/dutasteride-capsules.html
• Anna Dąbkowska-Huć, Piotr Skałba, Żaneta Kasilovskiene „Zaburzenia cielesno-płciowe w przypadkach deficytu 5-α-reduktazy” http://www.termedia.pl/Zaburzenia-cielesno-plciowe-w-przypadkach-deficytu-5-945-reduktazy,5,932,1,0.html
• VIVIAN N. HAWKINS,1,2 KAREN FOSTER-SCHUBERT,1,3 JESSICA CHUBAK,1,2 BESS SORENSEN,1 CORNELIA M. ULRICH,1,2,3 FRANK Z. STANCYZK,4 STEPHEN PLYMATE,3,5 JANET STANFORD,2,6 EMILY WHITE,1,2 JOHN D. POTTER,1,2 AND ANNE MCTIERNAN “Effect of Exercise on Serum Sex Hormones in Men: A 12-Month Randomized Clinical Trial” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3040039/
• C Mary Schooling, Shiu Lun Au Yeung,2 Guy Freeman,2 and Benjamin J Cowling “The effect of statins on testosterone in men and women, a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials”https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3621815/
• Trang N. Le,1 John E. Nestler,2,3 Jerome F. Strauss, III,3,4 and Edmond P. Wickham, III.”Sex Hormone-Binding Globulin and Type 2 Diabetes Mellitus” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3351377/
• Lori A. Cooper, Stephanie T. Page, Alvin M. Matsumoto “The association of obesity with sex hormone-binding globulin is stronger than the association with ageing – implications for the interpretation of total testosterone measurements” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4782930/
• Rumi Fujita, Jie Liu “Anti-androgenic activities ofGanoderma lucidumRumi Fujitaa, Jie Liua, Kuniyoshi Shimizua, Fumiko Konishib” https://pdfs.semanticscholar.org/c91f/8532b62cca47ea144a774f2e1b31e71d0bfd.pdf
• Paul Grant, Shamin Ramasamy “An Update on Plant Derived Anti-Androgens” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3693613/
• Urszula Ambroziak1, Tomasz Bednarczuk1, Maria Ginalska-Malinowska2, Ewa Maria Małunowicz, Barbara Grzechocińska4, Paweł Kamiński4, Leszek Bablok4, Jerzy Przedlacki5, Ewa Bar-Andziak “Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy- problemy i postępowanie u dorosłych” https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/download/25424/20248
• Romuald Dębski “Nowotwory jajnika czynne hormonalnie” http://www.czytelniamedyczna.pl/2970,nowotwory-jajnika-czynne-hormonalnie.html
• Piotr Skałba, Anna Dąbkowska-Huć “Androgens in peri- and postmenopausal women” https://www.termedia.pl/Androgens-in-peri-and-postmenopausal-women,4,6328,1,1.html
• Beata Pyrżak, Justyna Maciejewska, Joanna Welc-Dobies, Anna Kucharska, Barbara Rymkiewicz-Kluczyńska “Acanthosis nigricans in three girls with functional ovarian hyperandrogenism: clinical manifestations and therapeutical findings” http://www.endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_172.pdf
• Sinclair M1, Grossmann M, Gow PJ, Angus PW. “Testosterone in men with advanced liver disease: abnormalities and implications”
• Kim S, Kwon H, Park JH, Cho B, Kim D, et al. A low level of serum total testosterone is independently associated with nonalcoholic fatty liver disease. BMC Gastroenterol. 2012;12:69.
• Rose LI, Underwood RH, Newmark SR, Kisch ES, Williams GH „Pathophysiology of spironolactone-induced gynecomastia.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/907238