Coraz więcej osób obserwuje u siebie problemy natury gastrycznej. Złe trawienie, wzdęcia, biegunki, bóle brzucha czy nawet wymioty, to tylko niektóre objawy chorób i dolegliwości gastroenterologicznych coraz częściej zgłaszanych przez pacjentów, zarówno w gabinecie dietetyka, jak i lekarza. Na szczęście rosnąca świadomość ludzi na temat zdrowego odżywiania, dostęp do wiedzy dietetycznej, medycznej oraz specjalistów i lekarzy, sprawiła, że wiele osób przestaje bagatelizować problemy z „niestrawnością i wzdęciami” oraz zaczyna szukać rozwiązania jak poradzić sobie z dolegliwościami układu trawiennego.
Dieta na "własną rękę"?
Wiele osób zaczyna wprowadzać zmiany na własną rękę, zazwyczaj pierwszym etapem walki z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi jest zmiana modelu żywienia. Kto by się jednak spodziewał, że przejście na zdrową dietę bogatą w warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, chudy nabiał może zaostrzyć problemy z układem trawiennym? Tak, niestety wszystko jest możliwe.
Jeśli nie mamy świadomości, co dokładnie jest problemem i dlaczego mimo wprowadzenia wielu potencjalnie dobrych zmian w żywieniu, nagle czujemy się gorzej, brzuch jest wzdęty i dokuczają nam nieprzyjemne gazy, to w wielu przypadkach odpowiedzialny za ten stan jest mikrobiom zamieszkujący nasze jelita.
Mikrobiomy kolonizujące jelita, pełnią niezwykle ważne funkcje w organizmie każdego człowieka. M.in. Pełną funkcję ochronną, poprzez hamowanie rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych, czy też stymulującą układ immunologiczny. Dodatkowo biorą udział w przemianach pożywienia, metabolizują węglowodany, tłuszcze i białka. Niektóre bakterie są zaangażowane w produkcję witaminy K oraz witamin z grupy B, szczególnie B12. Musimy mieć jednak na uwadze, że jelita nie są zasiedlane tylko przez dobroczynne i użyteczne mikroorganizmy, gdyż stale obecne są również bakterie i grzyby potencjalnie szkodliwe, jak i niebezpieczne patogeny. Jest to jednak zupełnie naturalne i normalne w każdym, zdrowym organizmie. Warto jednak mieć świadomość, że mikrobiom zmienia się i w każdym momencie życia może dojść do dysbiozy, która objawić się może w postaci pogorszenia samopoczucia i zdrowia.
Ma na niego wpływ wiele czynników, takich jak:
- dieta
- stosowane leki
- używki
- antybiotykoterapię
- aktywność fizyczna
- wiek
- miejsce pobytu
- zaburzenia hormonalne
- poziom stresu
- przebyte choroby
Geneza SIBO
Główną siedzibą mikroflory jest jelito grube, jednak w pewnych wyjątkowych sytuacjach może dojść do zmian w organizmie, które mogą być przyczyną wielu problemów. Gdy mikroorganizmy z jelita grubego, zawędrują zbyt daleko i zaczną namnażać się i kolonizować się w jelicie cienkim dochodzi do dysbiozy, czyli zaburzenia równowagi w mikrobiomie. Tak m.in. powstaje SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (small intenstine bacterial overgrowth).
Przyczyny SIBO, mogą być zarówno odwracalne, jak i niestety nieodwracalne, co może utrudnić leczenie. Do najczęściej wymienianych czynników predysponujących do SIBO wymienia się:
- wady anatomiczne jelit
- niedobór kwasu solnego w żołądku
- nabyte niedobory odporności
- schyłkowa niewydolność nerek
- zaburzenia motoryki jelit
- choroby przewlekłe np. celiakia, cukrzyca
Objawy SIBO
W zależności od ilości i rodzaju bakterii tlenowych i beztlenowych, jakie namnożyły się w jelicie cienkim, mogą powstać różne objawy kliniczne, jak i niespecyficzne. Najczęściej wymienia się:
- wzdęcia
- biegunki
- zaparcia
- tłuszczowe stolce
- odbijanie się
- gazy
- bule brzucha
- zaburzenia trawienia
- zaburzenia wchłaniania składników odżywczych
- zaburzenia motoryki jelit
- zmęczenie
- bóle głowy
- spadek odporności
- niepokój
Jak widać, objawy są na tyle różnorodne, że mogą przypominać problemy, jakie występują przy alergii, zespole jelita drażliwego, guzach jelita, zapaleniu żołądka czy nietolerancji pokarmowej. Dlatego bardzo ważna jest odpowiednia diagnostyka, która pozwoli rozpoznać przyczynę problemu i umożliwi wprowadzenie zalecanej formy leczenia. Niestety w wielu przypadkach SIBO, nie jest jedynym problemem i występuje wraz z innymi dolegliwościami lub chorobami współistniejącymi.
Diagnostyka SIBO
Diagnostyka SIBO może opierać się na kilku badaniach, jednak dwie metody nie są zbyt często stosowane w Polsce. Mowa o aspiracji i hodowli treści jelita cienkiego. Dzieje się tak, gdyż są to dość inwazyjne metody, czasochłonne i kosztowne. Dlatego też podstawowym badaniem wykonywanym w celu rozpoznania SIBO jest test oddechowy. Polega on na podaniu pacjentowi odpowiedniej dawki cukrów oraz pomiarze wydychanego wodoru i/lub metanu, które powstają na drodze fermentacji z udziałem bakterii i grzybów. Komórki ludzkie nie wytwarzają tych gazów, dlatego ich obecność w wydychanym powietrzu może świadczyć o obecności mikroorganizmów w jelicie cienkim.
Przygotowanie do badania
Dla jak największej wiarygodności wyniku badania bardzo ważne jest prawidłowe przygotowanie się do testu. Osoby stosujące antybiotyki lub prokinetyki powinny odczekać przynajmniej 4 tygodnie od odstawienia tych preparatów do momentu wykonania badania, a w przypadku zażywania probiotyków przynajmniej 2 tygodnie. Osoby stosujące leki na zmniejszenie ilości kwasów żołądkowych, czyli inhibitory pompy protonowej muszą odstawić leki przynajmniej tydzień przed wykonaniem testu. Badanie jest wykonywane na czczo, mimo to dzień wcześniej musi być przestrzegana odpowiednia dieta, która nie zawiera wzdymających warzyw i owoców.
Przebieg badania
Przebieg samego badania może się różnić w zależności od placówki medycznej, w jakiej jest wykonywany. Polega on na podaniu pożywki dla bakterii w formie węglowodanów i pomiarach gazów w oddechu. Jako źródło cukrów podaje się zazwyczaj jedną z wymienionych substancji: glukozę (75g), laktuzlozę (10g), laktozę (25g) lub fruktozę (25g). Następnie w pewnych odstępach czasowych dokonuje się pomiaru wydychanych gazów. Zazwyczaj jest to w 15,30,60,90,120, 180 minucie. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi wzrost stężenia wodoru o przynajmniej 20 ppm w stosunku do wartości wyjściowej w ciągu 90 minut od rozpoczęcia pomiaru świadczyć może o SIBO.
Leczenie SIBO
Skoro znany jest już wynik testu i mamy wstępne rozpoznanie SIBO, wprowadza się leczenie, które jest dobierane indywidualnie do stanu zdrowia chorego. Wg, aktualnych wytycznych The American Journal of Gastroenterology podstawę leczenia stanowi antybiotykoterapia. Leczenie ma na celu złagodzenie objawów ze strony układu pokarmowego, zahamowanie rozrostu bakterii oraz utrzymanie remisji. Najczęściej stosowanym antybiotykiem jest rifaksymina, która działa na Gram-dodatnie i Gram-ujemne bakterie beztlenowe i tlenowe. Dodatkowo działa jako eubiotyk, czyli wpływa na naturalny mikrobiom organizmu, tak aby był on optymalny i korzystny dla zdrowia. Bardzo ważnym elementem terapii jest również zapobieganie niedoborom żywieniowym, szczególnie witaminy B12.
Dietoterapia SIBO
Kolejnym elementem walki z SIBO jest dietoterapia, która głównie opiera się na diecie low FODMAP. Oznacza to ograniczenie w jadłospisie fermentujących oligosacharydyów, disacharydów, monosacharydów i polioli, czyli krótkołańcuchowych węglowodanów i alkoholi cukrowych, które są bardzo łatwo fermentowane przez bakterie w jelitach co w konsekwencji prowadzić może do wystąpienia objawów czynnościowych typu wzrostu poziomu gazów, wzdęć czy bólów brzucha.
Mimo że wiele osób odczuwa dość szybko ulgę na tym modelu diety, to powinna być ona stosowana maksymalnie do 6 tygodni. Pierwszy etap polega na restrykcyjnym przestrzeganiu jadłospisu, w którym to wyeliminowaniu ulegają wymienione węglowodany i alkohole cukrowe. Po tym okresie zaczyna się ponownie wprowadzać, ale bardzo powoli wykluczone produkty. Jednak ważne jest, aby robić to stopniowo i skupiać się tylko na jednym związku z grupy high-FODMAP.
Testowanie obejmuje następujące grupy i przykładowe składniki:
- Fruktoza – mango, miód
- Sorbitol (poliole) – morele, awokado, jagody
- Mannitol (poliole) – pieczarki, kalafior
- Laktoza (disacharydy) – mleko
- Fruktany ze zboża (oligosacharydy) – produkty zbożowe
- Fruktany z warzyw (oligosacharydy) – cebula, czosnek
- Galaktany GOS (oligosacharydy – soczewica, migdały
Bardzo pomocnym narzędziem w przestrzeganiu jadłospisu zgodnego z założeniami diety low FODMAP są tabele, dostępne również w formie aplikacji opracowane przez Monash University, które określają produkty dozwolone i niedozwolone. Ostatnim etapem jest spersonalizowanie diety i dopasowaniu ilości i rodzaju produktów FODMAP. Celem tego etapu jest zbudowanie jak najbardziej urozmaiconej diety, która będzie dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych, przy czym złagodzone zostaną objawy SIBO.
Dietetyk czy lekarz?
Mimo iż wiele osób zaczyna walkę z SIBO u dietetyka, to pierwszym elementem powinna być odpowiednia diagnostyka lekarska opierająca się na wykonaniu testów wodorowych. Podstawowym elementem walki z SIBO jest antybiotykoterapia, natomiast dieta low FODMAP jest elementem wspierającym całą terapię. Dlatego też warto powierzyć się zarówno lekarzowi, jak i dietetykowi. W czasie diagnostyki warto również wykonać badania krwi, mające na celu określić ogólny stan zdrowia oraz stan odżywienia, gdyż wprowadzanie bardzo restrykcyjnej diety LOW FODMAP naraża pacjentów na niedobory błonnika, żelaza, cynku czy też wapnia. Szczególnie jest to niebezpieczne, gdy osoba zmagająca się z SIBO wprowadza dietę na własną rękę bez odpowiedniego zbilansowania.
SIBO a probiotyki
Prawidłowa ilość i skład mikroflory w jelicie zapewnia homeostazę w przewodzie pokarmowym. Dlatego wiele osób zaczyna sięgać po dobroczynne bakterie probiotyczne, które w teorii powinny przywrócić naturalną równowagę. Niestety nie ma jednoznacznych danych, co do korzystnego działania probiotyków w terapii SIBO. Metaanaliza z 2017 roku wykazała, że stosowanie probiotyków, przyczyniło się u badanych do zmniejszenia dolegliwości związanych z bólem brzucha, oraz poprawie uległy oddechowe testy wodorowe. Jednak opublikowane rok później badanie wykazało, że stosowanie probiotyków zaostrzyło niektóre objawy u pacjentów SIBO. Wiele wskazuje, że nie wszystkie probiotyki mają taką samą skuteczność i dobre działanie w terapii SIBO.
Profilaktyka
Aby uniknąć SIBO, możemy wprowadzić pewną profilaktykę, gdyż na wiele czynników przyczyniających się do rozwoju przerostu bakterii mamy wpływ. Podstawowym elementem jest zadbanie o prawidłową pracę układu trawiennego. Bardzo ważna jest zdrowa i zbilansowana dieta, która wpływa korzystnie na naturalny prawidłowy mikrobiom. Ograniczeniu powinien ulec alkohol, gdyż prowadzi on do dysbiozy, czyli ilościowej i jakościowej zmiany mikroflory. Leki przeciwzapalne z grupy NLPZ oraz inhibitory pompy protonowej powinny być stosowane tylko w uzasadnionych przypadkach. Ważne jest stosowanie osłonowo probiotyków, szczególnie w okresie antybiotykoterapii. Odpowiednio dobrana aktywność fizyczna również ma wpływ na prace układu trawiennego, a szczególnie prawidłową perystaltykę jelit.
