Istota problemu
Kalcyfikacja tkanek miękkich, zwana krócej zwapnieniem, to problem medyczny, polegający na gromadzeniu się hydroksyfosforanu wapnia (hydroksyapatytu) w innych tkankach ludzkiego organizmu, niż tkanka kostna, dla której wapnienie jest zjawiskiem pożądanym i fizjologicznym, albowiem hydroksyapatyt tworzy mineralne rusztowanie tej tkanki, odpowiadające za mechaniczną wytrzymałość kości.
Wapnienie tkanek miękkich dotyka głównie tkanek obfitujących w tzw. pułapki wapnia, takie jak włókna elastynowe i kwaśne mukopolisacharydy. W praktyce klinicznej zwapnienia, skutkujące objawami chorobowymi, pojawiają się najczęściej w obrębie tkanek miękkich okołostawowych, w ścianach naczyń krwionośnych, w mięśniu i zastawkach serca oraz spojówkach gałek ocznych.
Depozyty hydroksyapatytu, tworzące się w okolicach stawów, ograniczają ich ruchomości i są przyczyną dolegliwości bólowych. Zwapnienie tętnic prowadzi do upośledzenia ich elastyczności, przyczyniając się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, takich jak choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, udar mózgu czy nadciśnienie tętnicze.
Zwapnienia w obrębie mięśnia sercowego upośledzają jego kurczliwość i mogą być przyczyną zaburzeń przewodnictwa i rytmu serca, natomiast zwapnienia zastawek prowadzą do rozwoju rozmaitych wad serca. Dlatego też kalcyfikacja tkanek miękkich, jak dowiodły badania, jest w pierwszej kolejności bardzo silnie powiązana ze śmiertelnością z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Zwapnienie może być patologiczną konsekwencją przebiegu niektórych chorób, szczególnie chorób nerek, cukrzycy, miażdżycy i nadciśnienia, ale ogólnie uznawane jest za standardowy element procesu starzenia się organizmu. Jeszcze do niedawna postępująca z wiekiem kalcyfikacja tkanek miękkich postrzegana była jako zjawisko poniekąd fizjologiczne, nieodłącznie towarzyszące procesom starzenia się organizmu.
Niemniej z badań ostatnich lat udało się nam dowiedzieć, że postępom wapnienia tkanek miękkich sprzyjają rozwijające się z upływem lat, ukryte niedobory witaminy K2, witaminy D3 oraz magnezu i cynku. Kalcyfikacja tkanek miękkich nabiera też bardzo poważnie tempa na skutek leczenia osób starszych środkami przeciwzakrzepowymi z grupy antagonistów witaminy K, takimi jak warfaryna czy acenokumarol, jak również środkami obniżającymi poziom cholesterolu z grupy statyn, takimi jak fluwastatyna czy lowastatyna.
Co pomaga? Badania naukowe
Chociaż badania na zwierzętach wykazały, że leki z grupy blokerów kanału wapniowego, inhibitorów układu renina-angiotensyna, bisfosfonianów i przeciwciał monoklonalnych mają korzystny wpływ na hamowanie zwapnienia naczyń krwionośnych, to jednak wyniki badań z użyciem tych leków u ludzi okazały się znacznie mniej imponujące i często bardzo trudne do jednoznacznej interpretacji.
Mówiąc krótko: w opinii specjalistów efekty wpływu konwencjonalnej terapii lekowej na zwapnienie tkanek miękkich wydają się mocno rozczarowujące. Fakt ten skłonił kilka zespołów badawczych do poszukiwania alternatywnych metod przeciwdziałania procesowi wapnienia tkanek miękkich, opartych na interwencjach dietetycznych z użyciem wybranych składników pokarmowych.
Witamina D3
Jak dowodzą badania, niedobór witaminy D3 jest powiązany ze zwiększoną śmiertelnością z przyczyn sercowo-naczyniowych, szczególnie pośród osób w starszym wieku. Głównymi przyczynami zwiększonej śmiertelności, skorelowanymi z niedoborem witaminy D3, są złożone zmiany sercowo-naczyniowe, w tym wynikające głównie ze zwapnienia tkanek miękkich. Niedobór witaminy D3 zwiększa więc ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych na drodze promocji kalcyfikacji tkanek miękkich, a suplementacja witaminy D3 prowadzi do zmniejszenia ryzyka śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Wang J. et al. Vitamin D in Vascular Calcification: A Double-Edged Sword? Nutrients. 2018
Jednakże kalcyfikacji tkanek miękkich może sprzyjać również przedawkowanie (hiperwitaminoza) witaminy D3. Jak jednak zauważają specjaliści, hiperwitaminoza D3 jest bardzo rzadko obserwowana w populacjach ludzkich, dlatego też wpływ nadmiaru witaminy D3 na sprzyjanie zwapnieniu jest mniej ważny niż niedobór, chociaż nie należy go całkowicie lekceważyć (Wang, 2018). Przy czym należy pamiętać, że ryzyko rozwoju zwapnienia tkanek miękkich na skutek ewentualnego przedawkowania witaminy D3 może być zasadniczo całkowicie znoszone przez witaminę K2, przyjmowaną przykładowo łącznie z witaminą D3.
Witamina K2
Jak wykazano w jednym z badań, przyjmowanie przez 3 lata witaminy K2 w postaci związku MK-7, w dobowej dawce 180 mcg, jest w stanie poprawić w znacznym stopniu elastyczność naczyń u osób starszych, szczególnie dotkniętych wysoką sztywnością tętnic, związaną z ich zaawansowaną kalcyfikacją.
Knapen M. et al. Menaquinone-7 supplementation improves arterial stiffness in healthy postmenopausal women. A double-blind randomised clinical trial. Thromb Haemost. 2015
Magnez
Autorzy opublikowanego niedawno opracowania naukowego problematyki związku magnezu z kalcyfikacją stwierdzają, że dane z eksperymentów in vitro i badania przedkliniczne in vivo wskazują, że magnez chroni komórki mięśni gładkich naczyń krwionośnych przed zwapnieniem, w związku z czym dane z pilotażowych badań interwencyjnych, prowadzonych w praktyce klinicznej, też potwierdzają, że doustna suplementacja magnezu zmniejsza zwapnienie tkanek miękkich również u ludzi.
Henaut L. et al. Magnesium as a Calcification Inhibitor. Adv Chronic Kidney Dis. 2018
Cynk
Opublikowane ostatnio badanie opatrzono wnioskami, że suplementacja cynku hamuje zwapnienie tętnic u zwierząt doświadczalnych i że wyższe spożycie cynku w diecie jest niezależnie związane z niższym prawdopodobieństwem wystąpienia ciężkiego zwapnienia aorty brzusznej pośród dorosłych Amerykanów.
Chen W. et al. Association between dietary zinc intake and abdominal aortic calcification in US adults. Nephrol Dial Transplant. 2020
Czosnek
W niedawno opublikowanym randomizowanym badaniu klinicznym, kontrolowanym placebo, ekstrakt z czosnku w połączeniu z dodatkami witaminowymi znacząco obniżył po roku suplementacji poziomy markerów zwapnienia tętnic wieńcowych u pacjentów z wyjściowym wynikiem zwapnienia wieńcowego powyżej 30%.
Zeb I. et al. Randomized trial evaluating the effect of aged garlic extract with supplements versus placebo on adipose tissue surrogates for coronary atherosclerosis progression. Coron Artery Dis. 2018
Koenzym Q10
W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą, w którym albo podawano ochotnikom przez rok 1200 mg ekstraktu z czosnku plus 120 mg koenzymu Q10, albo placebo, stwierdzono, że suplementacja koenzymu Q10 z czosnkiem wiązała się z 4-krotnym obniżeniem progresji zwapnienia tętnicy wieńcowej w porównaniu z placebo.
Zeb I. Aged garlic extract and coenzyme Q10 have favorable effect on inflammatory markers and coronary atherosclerosis progression: A randomized clinical trial. J Cardiovasc Dis Res. 2012
Kwasy tłuszczowe omega 3
Autorzy zakończonego niedawno programu badawczego stwierdzili, że w wielu badaniach udokumentowano profilaktyczną rolę kwasów tłuszczowych omega-3 w patologicznym zwapnieniu, takim jak m.in. zwapnienie naczyń krwionośnych, a jak wynika z ich badań, suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3 pomaga w zachowaniu masy kostnej u starszych kobiet zagrożonych osteoporozą, a jednocześnie przeciwnie, kwasy tłuszczowe omega-3 wpływają ochronnie na patologiczne zwapnienie komórek ich naczyń krwionośnych.
Sharma T. et al. Omega‐3 fatty acids in pathological calcification and bone health. J Food Biochem. 2020
Sławomir Ambroziak
