Witaminy stanowią grupę niezbędnych dla życia i zdrowia związków chemicznych. Łącznie poznano ich 13, z czego 4 należą do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, a pozostałe do rozpuszczalnych w wodzie. Ich zrównoważoną podaż zapewnia urozmaicona dieta, a braki spowodowane niską dostępnością wybranych produktów spożywczych, zaburzeniami w obrębie układu pokarmowego, czy dokonywaniem świadomych złych wyborów żywieniowych mogą powodować awitaminozy.
- Witamina A
- Witamina B1
- Witamina B2
- Witamina B3
- Witamina B5
- Witamina B6
- Witamina B12
- Biotyna
- Witamina C
- Witamina D
- Witamina E
- Kwas foliowy
- Witamina K
- Awitaminoza a niedobór
Są to stany powodowane przez długotrwałe „wypłukanie” i prowadzące do chorób oraz stanowią większe niebezpieczeństwo niż niedobory niewielkie lub krótkotrwałe.
Witamina A
Witamina A, do której zalicza się retinoidy i karoteny, jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania wzroku, dobrej kondycji skóry. Bierze udział w rozwoju kości i reakcjach immunologicznych. Jej niedobory prowadzą do osłabienia wzroku objawiającego się ślepotą zmierzchową, obniżenia elastyczności skóry czy zwiększenia wrażliwości na niektóre infekcje.
Witamina B1
Tiamina (witamina B1) jest niezbędna dla zachodzenia procesów energetycznych organizmu - potrzebują jej mięśnie, skóra i włosy oraz mózg i układ nerwowy. Niedobory mogą prowadzić m.in. do zapalenia nerwów czy niewydolności serca, jednak szkody często wykraczają poza te tkanki narządy. Wśród chorób powodowanych przez brak tej witaminy wymienia się chorobę beri-beri, kwasicę mleczanową oraz psychozę Korsakowa.
Witamina B2
Ryboflawina (witamina B2) podobnie jak witamina B1 wpływa na liczne procesy metaboliczne oraz jest niezbędna dla układu nerwowego, mięśniowego oraz wielu tkanek. Jej niedobory przejawiają się pękaniem kącików ust, zapaleniami języka i skóry, podatnością spojówek na podrażnienia, a także poprzez zaburzenia neuronalne i hormonalne.
Witamina B3
Niacyna (witamina B3) również bierze udział w wytwarzaniu energii z pożywienia, a także potrzebna jest dla utrzymania kondycji wielu tkanek. Jej niedobory powodują uprzykrzającą życie chorobę pelagrę. Pojawiać się wtedy mogą stany zapalne skóry, bóle języka i ust, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a także obniżenie nastroju i osłabienie funkcji kognitywnych.
Witamina B5
Kwas pantotenowy (witamina B5) także bierze udział w procesach metabolicznych ukierunkowanych na cele energetyczne, a także w wytwarzaniu neuroprzekaźników, hormonów oraz hemoglobiny. Mimo że witamina ta jest szeroko rozpowszechniona w żywności, jej niedobory bywają spotykane u ciężko niedożywionych osób. Objawy mają charakter ogólnoustrojowy i dotyczą wielu układów i tkanek i trudno jest je jednoznacznie przypisać do jednej witaminy.
Witamina B6
Pirydoksyna (witamina B6) wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, nerwowego i odpornościowego. Odpowiedzialna jest za regulację snu, nastroju oraz apetytu i funkcji poznawczych. Zaburzenia związane z jej niedoborami dotyczą głównie gospodarki neuroprzekaźników kontrolującej m.in. hamowanie aktywności układu nerwowego (niezbędne dla odprężenia i snu), a także kondycji skóry.
Witamina B12
Kobalamina (witamina B12) bierze udział w tworzeniu nowych komórek oraz w metabolizmie energetycznym, a także niezbędna jest dla prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Najbardziej znanym objawem jej niedoboru jest niedokrwistość megaloblastyczna, a także zaburzenia o podłożu neurologicznym (m.in. neuropatie czy zaburzenia nastroju).
Biotyna
Biotyna (tzw. witamina H lub B7) jest ważna z punktu widzenia przemian metabolicznych (np. rozkład kwasów tłuszczowych, synteza glukozy), a także dobrej kondycji kości oraz skóry. Niedobór może się wiązać ze spowolnieniem rozwoju młodych organizmów, zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, a także pogorszeniem „jakości” skóry, włosów i spojówek, zaburzeniami lipidogramu i insulinoopornością.
Witamina C
Kwas askorbinowy (witamina C) reguluje potencjał antyoksydacyjny komórek, wpływa na aktywność układu immunologicznego i bierze udział w syntezie kolagenu. Przy zbyt niskiej jej podaży częściej dochodzi do infekcji, a także powstają stany zapalne tkanek oraz spowolnieniu ulega gojenia się ran.
Witamina D
Kalcyferol (witamina D) bierze udział w kontrolowaniu homeostazy wapniowo-fosforanowej oraz wzmacnia kości i zęby, a także moduluje aktywność układu odpornościowego oraz nerwowego i hormonalnego. Jej niedobory wiążą się z większym ryzykiem osteoporozy, występowania zaburzeń nastroju, czy dysregulacji neuroprzekaźniczej i endokrynologicznej.
Witamina E
Tokoferol (witamina E) jest silnym antyoksydantem i czynnikiem chroniącym zdrowe komórki organizmu. Jej działanie jest wielokierunkowe, a niedobory występują bardzo rzadko. Płaszczyzny, w których obrębie dojść może do zaburzeń na skutek niedoborów, to układ nerwowy, odpornościowy, mięśniowy i sercowo-naczyniowy.
Kwas foliowy
Kwas foliowy (witamina B9) podobnie jak pozostałe witaminy z grupy B bierze udział w licznych przemianach metabolicznych i jest istotny dla szerokiego spektrum funkcji organizmu. Jej niedobory mogą prowadzić do zaburzeń rozwoju organizmu, niedokrwistości megaloblastycznej, miażdżycy, zwiększenia ryzyka wystąpienia niektórych nowotworów, a także do zaburzeń neuropsychiatrycznych.
Witamina K
Filochinon (witamina K1) jest najczęściej dostarczaną formą witaminy K w diecie i ma duże znaczenie z punktu widzenia krzepliwości krwi, czy regulacji metabolizmu witaminy D wiążącego się ze wzmacnianiem kości. Jej duże niedobory mogą prowadzić m.in. do niekontrolowanych krwawień oraz zwapnienia naczyń krwionośnych.
Awitaminoza a niedobór
Organizm ma wysokie zdolności adaptacyjne i w przypadku niewielkich lub krótkotrwałych niedoborów, lub okresów zwiększonego zapotrzebowania potrafi przez pewien czas utrzymywać homeostazę „na własną rękę”. Stany głębokiego niedożywienia mogą z czasem prowadzić do awitaminoz, które najczęściej mają objawy kliniczne i wymagają leczenia, ponieważ osłabiają zdrowie i cały organizm.
Źródła:
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/listing_of_vitamins
https://medlineplus.gov/vitamins.html
