Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu tracą wrażliwość na działanie insuliny, głównego hormonu regulującego poziom cukru we krwi. Jest ona jednym z kroków do rozwoju cukrzycy typu 2. Zaburzenia insulinowe mogą przeciążać trzustkę, która z czasem przestaje pracować właściwie i rodzi dalsze komplikacje. W ostatnim przeglądzie badań naukowych pojawiły się sugestie, że pewne substancje nie bezpośrednio związane z insuliną, jak neuroprzekaźniki, mogą odgrywać tu nieoczekiwaną rolę.
Insulinooporność i choroby towarzyszące
Trzy rodzaje insulinooporności
Wyróżnia się trzy rodzaje insulinooporności: przedreceptorową, receptorową i postreceptorową, każda wymaga odpowiednich zmian w diecie i stylu życia. Insulinooporność często wiąże się z nadwagą i otyłością, zwłaszcza trzewną, czyli gromadzeniem tłuszczu wokół narządów wewnętrznych. Stan ten jest również jednym z kluczowych elementów zespołu metabolicznego, który obejmuje czynniki ryzyka, takie jak podwyższone ciśnienie krwi, nieprawidłowe poziomy lipidów oraz zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Skutki insulinooporności
Długotrwała, niekontrolowana insulinooporność może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, w tym pełnoobjawowej cukrzycy typu 2 i jej powikłań, takich jak neuropatia, retinopatia czy nefropatia. Insulinooporność może prowadzić do stłuszczenia wątroby, a w poważniejszych przypadkach do niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby, które może progresować do marskości. U kobiet insulinooporność jest często powiązana z zespołem policystycznych jajników (PCOS), co może prowadzić do problemów z płodnością.
Diagnoza insulinooporności
Diagnostyka insulinooporności opiera się na obserwacji objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Pierwsze objawy insulinooporności mogą być nieoczywiste, co utrudnia wczesne rozpoznanie. Do najczęstszych należą zmęczenie, zwłaszcza po posiłkach, trudności w utracie masy ciała mimo starań, wzmożony apetyt, szczególnie na słodkie pokarmy oraz tendencja do gromadzenia tłuszczu w okolicy brzucha. Niekiedy pojawiają się także zmiany skórne, takie jak ciemne plamy (acanthosis nigricans) w fałdach skórnych.
Potwierdzenie insulinooporności
Aby potwierdzić insulinooporność, wykonuje się badania laboratoryjne, w tym pomiar poziomów glukozy i insuliny na czczo oraz obliczenie wskaźników HOMA-IR i QUICKI. Wskaźnik HOMA-IR, obliczany na podstawie poziomów glukozy i insuliny, jest miarą insulinooporności, gdzie wartość powyżej 2,5–3,0 sugeruje jej obecność, a im wyższy wynik, tym większa oporność na insulinę.
Kolejne narzędzie, wskaźnik QUICKI, ocenia wrażliwość na insulinę i jest obliczany według wzoru, który uwzględnia logarytmy insuliny i glukozy na czczo. Wartości poniżej 0,33 wskazują na insulinooporność, a niższe wyniki oznaczają gorszą wrażliwość na insulinę. Choć QUICKI jest mniej popularny niż HOMA-IR, oba wskaźniki są uważane za wiarygodne narzędzia diagnostyczne.
Co więcej, po obserwacji objawów i wykonaniu opisanych wyżej obliczeń, często zalecana jest też ocena poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która pozwala na monitorowanie długoterminowej kontroli glikemii, co jest istotne w diagnozie i ocenie postępu insulinooporności. Pełna diagnostyka umożliwia dokładne określenie stopnia insulinooporności i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Normalne zakresy wskaźników związanych z insulinoopornością
|
Wskaźnik |
Normalny zakres |
|
Glukoza na czczo |
70-99 mg/dl |
|
Insulina na czczo |
2-25 µU/ml |
|
HOMA-IR |
0,5-1,5 |
|
QUICKI |
> 0,33 |
|
HbA1c |
4,0-5,6% |
Melatonina a insulinooporność
Wiele hormonów i neuroprzekaźników w organizmie wytwarzanych jest w specyficznym rytmie. Dobrym przykładem są tu melatonina, która wytwarza się w zależności od ciemności czy insulina, którą organizm wydziela przy otrzymaniu porcji węglowodanów lub większej ilości białek do krwioobiegu. W przeglądzie badań z czerwca 2024 roku zaobserwowano, że istnieją pewne zależności między tymi substancjami, a melatonina wręcz może mieć korzystny wpływ na wskaźniki insulinooporności.
Spośród 6114 zidentyfikowanych artykułów, 18 badań na zwierzętach i 15 randomizowanych badań klinicznych spełniało kryteria włączenia do analizy. Wyniki wskazały, że suplementacja melatoniną związana była z obniżeniem poziomu glukozy na czczo (FPG) w 14 z 29 badań oraz poziomu insuliny w 22 z 28 badań. Ponadto, w 28 z 33 badań odnotowano spadek HOMA-IR, a w 7 badaniach zauważono wzrost wskaźnika QUICKI.
Źródła:
Fayazi, F., Kheirouri, S., & Alizadeh, M. (2024). Exploring effects of melatonin supplementation on insulin resistance: An updated systematic review of animal and human studies. Diabetes & metabolic syndrome, 18(7), 103073. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.dsx.2024.103073
