Leczenie bólu, a zdrowie jelit - badanie i rekrutacja

Utrudniające życie dolegliwości związane z różnego rodzaju bólami charakteryzują się niejednorodną etiologią. Ich leczenie często jest nieprecyzyjne oraz niesie ze sobą liczne skutki uboczne. Zmagania z bólem oraz trudności terapeutyczne znacząco obniżają jakość życia i stanowią problem nie tylko dla danej osoby, ale również z punktu widzenia publicznej opieki zdrowotnej. Według raportu Global Burden of Disease Study z 2013 roku m.in. bóle głowy i bóle migrenowe mieszczą się w pierwszej dziesiątce czynników ograniczających sprawność w krajach rozwiniętych.

1. Skutki uboczne niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ
2. Mikrobiota jelitowa a ból
3. Układ endokannabinoidowy a ból
4. Mikrobiota a układ endokannabinoidowy

Skutki uboczne niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ

Najpopularniejsze leki przeciwbólowe z grupy NLPZ (np. ibuprofen) paracetamol dostępne są dosłownie wszędzie. Sprzedawane są w sklepach spożywczych, kioskach, drogeriach czy stacjach benzynowych. Stanowią efektywne wsparcie w bólach o niskim i średnim natężeniu. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z tego, jak ryzykowne jest ich chroniczne stosowanie, zwłaszcza w wysokich dawkach.

Na przykład ibuprofen, którego dawki dostępne w lekach są coraz większe (600 mg), a także ketoprofen (50 mg), który jeszcze niedawno dostępny był tylko na receptę, mogą być nabywane w nieograniczonych ilościach bez żadnej konsultacji ze specjalistą. Zapomina się przy tym, że ciągłe ich stosowanie: obciąża nerki i układ sercowo-naczyniowy, wzmagając ryzyko wystąpienia udaru; może doprowadzić do ignorowania przyczyny bólu, która może niekiedy być zlikwidowana przy pomocy prostej interwencji dietetycznej lub suplementacyjnej; niekorzystnie wpływa na mikrobiotę jelitową oraz śluzówkę żołądka, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia wrzodów.

Mikrobiota jelitowa a ból

Bakterie naturalnie bytujące w jelitach stanowią podstawę bariery jelitowej, zapewniając ochronę przed drobnoustrojami patogennymi, są niezbędne do regulacji procesów trawienia i wchłaniania, a także warunkują odżywianie komórek nabłonka błony śluzowej jelit. Jelita wraz z mikrobiotą jelitową komunikują się z ośrodkowym układem nerwowym poprzez szlaki nerwowe, immunologiczne oraz hormonalne.

Procesy dynamicznej wymiany informacji pomiędzy komórkami człowieka a komórkami bakteryjnymi odbywają się w przygranicznej strefie na styku miejsca zasiedlenia bakterii, komórek nabłonka jelitowego oraz komórek dendrytycznych, limfocytów i granulocytów oraz zakończeń włókien nerwowych.

Mikrobiota jelitowa uczestniczy w kształtowaniu progu bólu oraz jego tolerancji między innymi poprzez wpływ związków wytwarzanych przez bakterie na zakończenia nerwowe nerwu błędnego, nerwów współczulnych i przywspółczulnych, nerwów czuciowych, a także włókien zawierających tak zwane kanały bramkowane napięciem typu 1, czyli TRPV1. Te ostatnie ściśle powiązane są z kolejnym ważnym układem regulacyjnym w organizmie, układem endokannabinoidowym.

Układ endokannabinoidowy a ból

Cechy układów: nerwowego, odpornościowego oraz hormonalnego, tak jak mikrobiota jelitowa, łączy układ endokannabinoidowy. Uczestniczy on w regulacji rozwoju płodu i organizmu, kontroli emocji i pamięci, snu, apetytu, czy właśnie bólu. W przewodzie pokarmowym znajdują się liczne receptory kannabinoidowe, na które oddziałują wytwarzane w organizmie kannabinoidy.

Produkowane one są w chwili zapotrzebowania, czyli np. po aktywności fizycznej, w dni z krótkim snem, podczas stresu psychicznego, czy bólu. Mają działanie hamujące, powstrzymują nadmierne wydzielanie różnych związków, w tym związków zaangażowanych w powstawanie stanu zapalnego, czy przewodzenie informacji bólowej do ośrodkowego układu nerwowego, a także w hamowaniu reakcji stresowej organizmu.

Endokannabinoidy działając na receptory kannabinoidowe w przewodzie pokarmowym, do których zalicza się TRPV1, obniżają wydajność przewodnictwa sygnałów we włóknach nerwowych zawierających te receptory, dzięki czemu biorą udział w blokowaniu odczuwania bólu u samego źródła. Ponadto hamują aktywność włókien współczulnych, z których wydzielana jest adrenalina. Działania te mogą mieć duże znaczenie m.in. w syndromie jelita drażliwego (IBS).

U osób, które chronicznie narażone są na stres, nie wysypiają się, czy stosują przetworzoną dietę i sięgają po alkohol i nikotynę, z czasem dojść może do zaburzenia wydzielania kannabinoidów w organizmie. Dzieje się tak również w niektórych zaburzeniach genetycznych oraz w procesach związanych ze starzeniem się. Istnieją hipotezy mówiące o tym, że zaburzenia funkcjonowania układu endokannabinoidowego, czyli tzw. kliniczny niedobór kannabinoidów, może leżeć u podłoży zarówno IBS, jak i migren, czy innych schorzeń bólowych (np. fibromialgii). U osób, które zmagają się z tymi schorzeniami i oporne są na interwencje żywieniowe czy związane z ogólnym stylem życia, jednym z najefektywniejszych rozwiązań może być stosowanie fitokannabinoidów pochodzących z roślin, np. kannabidiolu (CBD).

Mikrobiota a układ endokannabinoidowy

Prawidłowe działanie układu kannabinoidowego zależy przede wszystkim od gęstości receptorów kannabinoidowych w tkankach, aktywności enzymów syntetyzujących oraz rozkładających kannabinoidy, czy dostępności prekursorów syntezy kannabinoidów. Istnieją przesłanki z badań na zwierzętach, które wskazują na to, że każdy z tych aspektów kontrolowany może być pośrednio lub bezpośrednio przez bakterie jelitowe.

Zaobserwowano na przykład, że te bakterie, które wytwarzają maślan (krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy chroniący śluzówkę i aktywny w układach odpornościowym i nerwowym), mogą zwiększać też ilość receptorów kannabinoidowych w śluzówce jelit. Nie są znane jeszcze dokładne mechanizmy stojące za interakcjami pomiędzy mikrobiotą jelitową a układem endokannabinoidowym, jednak w celu ich identyfikacji prowadzone są liczne badania naukowe.

Jednym z nich jest badanie kliniczne autora artykułu, które odbywa się w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu. Po uzyskaniu wyników dochodzeniu poddany zostanie wpływ stosowania probiotyków na aktywność układu endokannabinoidowego, wskaźniki aktywacji układu odpornościowego oraz skład i obfitość mikrobioty jelitowej i metabolom. Dodatkowo wyniki te skonfrontowane zostaną z oceną sposobu żywienia, kwestionariuszy dotyczących poczucia zmęczenia, sposobów radzenia sobie ze stresem, jakości snu i występowania zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Do badania prowadzona jest rekrutacja: https://neurosport.pl/blog/jelita-i-kannabinoidy-rekrutacja

Podłoże merytoryczne projektu przedstawione zostało w webinarium na żywo w ramach cyklu „Nauka z kulturą (fizyczną)” na kanale YouTube poznańskiego AWF:

https://www.youtube.com/watch?v=8NvFK3O1wJA&t=860s