Bieganie długodystansowe jest obecnie niesłychanie modne, a to jedna z najbardziej wyniszczających zdrowie konkurencji. Kolejny przykład pochodzi z historycznego badania Seiler D. i wsp. Sprawdzano, jaki wpływ mają 20-dniowe zawody na trasie 1000 km u dobrze wytrenowanych osób. Oczywiście, niewiele osób przebiega dystans dłuższy niż maratoński, dzień w dzień, przez 20 dni.
Istnieją liczne badania, które wskazują, iż nawet jednorazowe przebiegnięcie 21,5 km czy dystansu maratonu ma negatywny wpływ na ustrój człowieka. Im ta osoba jest mniej wytrenowana, tym gorzej.
W pracy Seiler D. i wsp. badano parametry hematologiczne, metabolizm żelaza i zmiany zachodzące w różnych wskaźnikach podczas wyścigu. 39 mężczyzn i 11 kobiet było zwolennikami diety wegetariańskiej (laktoowowegetariańskiej - tj. diety wegetariańskiej uwzględniającej jajka, produkty mleczne itd.), a 52 mężczyzn i 8 kobiet stosowało tradycyjną zachodnią dietę. W każdej grupie 50% biegaczy ukończyło wyścig.
Co zaobserwowano?
Przed rozpoczęciem zawodów liczba krwinek czerwonych, hematokryt i hemoglobina były średnio poniżej wartości obserwowanych w normalnej populacji we wszystkich grupach. A to oznacza, iż sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych wcale nie są tak zdrowi, jak uważają. Na dodatek, zarówno mężczyźni, jak i kobiety stosujący dietę wegetariańską, wykazują znacznie niższe wartości ferrytyny, niż osoby na standardowej diecie.
Nic dziwnego, skoro najlepszymi źródłami żelaza są: wątroba wieprzowa (18,7 mg / 100 g), wątroba jagnięca (10 mg / 100 g), wątroba drobiowa (9 mg / 100 g), wołowina - polędwica (3,7 mg / 100 g), baranina – udziec (3 mg / 100 g). A to są produkty, których wegetarianie nie jedzą (z wielu względów robią słusznie, unikając mięsa – w świetle badań z ostatnich 5 lat).
Sporo żelaza zawierają nasiona soi (ale ze spożywaniem dużych ilości soi, mimo wszystko wiąże się wiele kontrowersji). Niezłymi źródłami żelaza są: orzechy pistacjowe (7 mg / 100 g), nać pietruszki (5 mg / 100 g), orzechy laskowe (3,6 mg / 100 g), szpinak (2,8 mg / 100 g), jajka całe (2,2 mg / 100 g), buraki (1,7 mg / 100 g).
W pierwszych dniach zawodów doszło do hemolizy prowadzącej do zwiększenia stężenia bilirubiny i żelaza w surowicy oraz obniżenia poziomu haptoglobiny.
Dlaczego u biegaczy stwierdza się rozpad erytrocytów?
Przyczyną hemolizy wysiłkowej (niszczenia krwinek czerwonych), według J. Górskiego jest uszkodzenie mechaniczne związane z „przeciskaniem się” krwinek przez naczynia włosowate pod ciśnieniem, ucisk na podeszwy stóp, ucisk kurczących się mięśni na naczynia, stres oksydacyjny, a także zakwaszenie i wzrost ciepłoty ciała. Opisane czynniki są typowe dla biegu długotrwałego.
Stężenia hemoglobiny wykazały stały spadek podczas wyścigu. Stężenie ferrytyny w surowicy wzrosło około dwukrotnie w ciągu pierwszych dni, a następnie ponownie spadło, nie osiągając stężeń odnotowywanych przed biegiem. Stężenia żelaza w surowicy wykazały znaczny spadek między 3 a 6 dniem.
Dlaczego biegacze tracili żelazo?
Bo… krwawili. Tak, krwawienie nie musi dotyczyć tylko zranień, uszkodzeń żył czy tętnic. U biegaczy utrata żelaza była spowodowana krwiomoczem (25% wszystkich badanych próbek moczu), utratą krwi w przewodzie pokarmowym (10% wszystkich badanych próbek kału) i poceniem się (4,5 mikrograma żelaza / dL potu).
Wnioski
Wyniki sugerują, że u biegaczy, a szczególnie u kobiet (naturalnie tracą żelazo w trakcie miesiączki), dostarczanie wystarczającej ilości żelaza z dietą może być trudne. Dlatego niewykluczone, iż sportowcy poddani podobnemu obciążeniu powinni dostarczać więcej, niż jest to ustalone w normach. Ogólnie, kobietom zaleca się dostarczać od 18 do 19 mg żelaza dziennie (w zależności od aktywności fizycznej, przebiegu miesiączki, sytuacji hormonalnej itd.). Mężczyznom zaleca się ok. 15 mg dziennie, dziewczętom 16-18 mg dziennie, a dzieciom ~ 10 mg żelaza dziennie.
Ze względu na krwawienia i nadmierne obciążenie układu krążenia oraz nadmierne obciążenie stawów (10-14 krotność masy ciała), bieganie długodystansowe nie jest bezpieczne dla większości ludzi. To, dlaczego ludzie je wybierają? Niestety bieganie jest modne, a skoro inni dokonują złych wyborów, to instynkt stadny podpowiada, by podążać za grupą.
Referencje:
Seiler D1, Nagel D, Franz H, Hellstern P, Leitzmann C, Jung K. „Effects of long-distance running on iron metabolism and hematological parameters.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2599724
Mariola Friedrich „Składniki mineralne w żywieniu ludzi i zwierząt”
J. Górski „Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego”, Wydawnictwo PZWL
Cabanac M, Bonniot-Cabanac „What may have killed the famous runner from Marathon.”. MC. MS-Med Sci 1997; 13: 838-42.
“Effects of age, training background and duration of running on abnormal urinary findings after a half-marathon” race.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1332164/pdf/brjsmed00013-0063.pdf
Dig Dis Sci. 1991 Oct;36(10):1390-4. “Effect of cimetidine on marathon-associated gastrointestinal symptoms and bleeding.”
Br J Urol. 1987 Feb;59(2):133-6. “Haematuria following a marathon run: source and significance.”
„Profilaktyka zaburzeń cieplnych i odwodnienia u sportowców” Medicina Sportiva Practica, Tom 5, Nr 1: 19-27, 2004 Zbigniew Szyguła. Zakład Medycyny WF i Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków
“Heat and exercise. Effects on blood volume “ Harrison MH.. Sports Med 1986; 3: 214-23.
Też kiedyś biegałem po 10 km, ale traciłem się w oczach i byłem zajechany, teraz jak biegam po 6 km 2x w tyg, to jest w sam raz.