Stres - w jaki sposób niszczy mózg?

Każdy bodziec wewnętrzny lub zewnętrzny wywołujący odpowiedź biologiczną jest znany jako stres. Jaki ma wpływ na nasze życie? Kolosalny. Nie da się w skrócie omówić tego zagadnienia. Postaram się przedstawić, choć  najciekawsze szczegóły dotyczące wpływu stresu na układ nerwowy.

Czy stres może wyzwalać choroby?

Odpowiedzi kompensacyjne są znane jako reakcje na stres. W zależności od rodzaju, czasu i nasilenia zastosowanego bodźca stres może wywierać różne działania na organizm, od zmian homeostazy po skutki zagrażające życiu i śmierć. W wielu przypadkach powikłania patofizjologiczne choroby wynikają ze stresu, a osoby narażone na stres, m.in. osoby pracujące lub żyjące w stresujących środowiskach, są narażone na większe prawdopodobieństwo wystąpienia wielu zaburzeń. Stres może być czynnikiem wyzwalającym lub zaostrzającym wiele chorób i stanów patologicznych.

Wpływ na mózg

Przewlekły stres może prowadzić do atrofii masy mózgu i zmniejszenia jego wagi (Sarahian et al., 2014). Te zmiany strukturalne powodują różnice w reakcji na stres, zaburzają funkcje poznawcze i pamięć (Lupien i in., 2009). Wyniki niektórych badań sugerują, że stres może aktywować proces neurodegeneracyjny oraz wpływać na występowanie zaburzeń pamięci, tym przestrzennej. Przewlekły stres, a w konsekwencji wzrost stężenia kortyzolu w osoczu, prowadzi do zmniejszenia liczby gałęzi dendrytycznych (Woolley i wsp., 1990) i liczby neuronów (Sapolsky i wsp., 1990), jak również indukuje zmiany strukturalne w zakończeniach synaptycznych. Wpływa na ograniczenie neurogenezy (procesu powstawania nowych neuronów). Glikokortykosteroidy (np. kortyzol) mogą wywoływać te zmiany poprzez wpływ na metabolizm komórkowy neuronów (Lawrence i Sapolsky, 1994) lub zwiększenie wrażliwości komórek hipokampa na stymulujące aminokwasy (Sapolsky i Pulsinelli, 1985) i/lub zwiększenie poziomu glutaminianu pozakomórkowego.

Stres a pamięć

Wysokie stężenia hormonów stresu mogą powodować zaburzenia funkcjonowania pamięci deklaratywnej. Jest to rodzaj pamięci przechowującej znaczenie słów, historię, zdarzenia (pamięć epizodyczna). Badania na zwierzętach wykazały, że stres może powodować odwracalne pogorszenie pamięci przestrzennej w wyniku atrofii hipokampa (Luine i wsp., 1994). Wysokie stężenia glikokortykosteroidów występujące w osoczu przez dłuższy czas mogą powodować atrofię hipokampu (kluczowego obszaru mózgu), prowadząc do zaburzeń pamięci. Ponadto u osób z zespołem Cushinga (ze zwiększonym wydzielaniem glikokortykosteroidów) lub u osób otrzymujących wysokie dawki egzogennych syntetycznych leków przeciwzapalnych obserwuje się atrofię hipokampu i związane z tym zaburzenia pamięci. Znany jest mi przykład kobiety, której lekarka, bazując na nieznanych medycynie zaleceniom, wypisała silne środki o działaniu podobnym do kortyzolu. Biorąc pod uwagę wyniszczenie ustroju, jakie powoduje stres (lub podawanie syntetycznych odpowiedników hormonu stresu), należy dobrze przemyśleć sens takiej terapii. Ceną może być „wypalenie” (rozpad) mięśni, podatność na infekcje oraz negatywny wpływ na układ nerwowy.

Stres a zaburzenia poznawcze

Narażenie na stres może powodować zmiany patofizjologiczne w mózgu, a one mogą objawiać się zaburzeniami behawioralnymi, poznawczymi i nastroju (Li i in., 2008). W rzeczywistości wyniki badań sugerują, że przewlekły stres może powodować komplikacje, takie jak wzrost stężenia IL-6 (cytokina prozapalna, o pewnym potencjale przeciwzapalnym) i kortyzolu w osoczu, ale jednocześnie zmniejszać ilość białka wiążącego cAMP i stężenie czynnika neurotroficznego pochodzenia mózgowego (BDNF). Te zjawiska mają podobny przebieg jak u osób z depresją i zaburzeniami nastroju. Wspomniane osoby wykazują szeroki zakres problemów poznawczych. BDNF reguluje wzrost i przeżycie komórek nerwowych, uczestniczy w procesach związanych z pamięcią, uczeniem się oraz plastycznością synaptyczną. Spadek stężenia tego czynnika niesie za sobą poważne konsekwencje.

Dodatkowo zwiększone stężenie czynników zapalnych, takich jak interleukiny i czynnik martwicy nowotworów TNF-α (które odgrywają ważną rolę w powstawaniu zaburzeń poznawczych), dowodzi fizjologicznego związku między stresem a zaburzeniami poznawczymi związanymi z nastrojem. Wyniki badań na zwierzętach sugerują, że zaburzenia poznawcze wynikające ze stresu powstają na skutek czynników neuroendokrynnych i neuroaminowych oraz procesów neurodegeneracyjnych. Należy jednak zauważyć, że depresja nie zawsze może być spowodowana nadmierną aktywacją fizjologicznej odpowiedzi na stres.

Podsumowanie

Wysokie stężenie kortyzolu to nie tylko infekcje, podwyższone ciśnienie krwi (choroby sercowo-naczyniowe), znacząco wyższe ryzyko cukrzycy (kortyzol mobilizuje glukozę np. w wątrobie), ale oznacza także zmiany w układzie nerwowym, zanik neuronów, a w konsekwencji poważne zaburzenia, które są szczególnie istotne dla osób uczących się. Korzystne dla człowieka jest chwilowe zwiększenie się stężenia kortyzolu związane z wysiłkiem fizycznym.

Należy dobrze rozważyć sięganie po syntetyczne odpowiedniki kortyzolu, ponieważ te leki niejednokrotnie są stosowane nie według wiedzy medycznej, ale na chybił trafił lub według wiedzy sprzed kilku dekad.

Referencje, badania naukowe, piśmiennictwo:

Habib Yaribeygi i in. The impact of stress on body function: A review https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5579396/

Wioletta Kazana 1 , Agnieszka Zabłocka Czynnik neurotroficzny pochodzenia mózgowego jako potencjalne narzędzie terapeutyczne w leczeniu schorzeń układu nerwowego

http://www.patomorfologia-cmuj.pl/sites/default/files/15O%20Wyk%C5%82ad%2015%20%20M%C3%B3zg%20i%20funkcje%20kognitywne.pdf