Chociaż w powszechnym mniemaniu uznajemy menopauzę za chorobę, przypadłość ta w rzeczywistości nie jest chorobą. Menopauza, nazywana wymiennie przekwitaniem lub klimakterium, jest zjawiskiem fizjologicznym. To etap w życiu kobiety, trwający zwykle od roku do dwóch lat, pomiędzy wiekiem prokreacyjnym, w którym jest ona zdolna wydawać potomstwo, a wiekiem senioralnym, w którym zanika jej zdolność do prokreacji.
Istota problemu
W okresie menopauzy dochodzi do trwałego, fizjologicznego ustąpienia krwawienia miesięcznego i ogólnie cyklu menstruacyjnego na skutek ustania czynności wydzielniczej kobiecych gonad. W tym czasie jajniki przestają produkować żeńskie hormony płciowe – estrogeny i gestageny, czyli głównie estradiol i progesteron.
I to właśnie ogólny spadek poziomu estradiolu i progesteronu, któremu zawsze towarzyszą w okresie klimakterium znaczne i nieregularne wahania wartości tych hormonów, jest przyczyną pojawiania się charakterystycznych symptomów menopauzy, przypominających objawy chorobowe, najczęściej takich, jak: uderzenia gorąca, bóle głowy, poty, uczucie zmęczenia, drażliwość, dekoncentracja, zaniki pamięci, spadek libido, huśtawka nastroju, bezsenność, depresja, suchość pochwy, nietrzymanie moczu, bóle krzyża, stawów i kości oraz utrata masy kostnej, czyli osteoporoza.
Nie ma wyjątków
Menopauza nie jest problemem wszystkich gatunków. W przypadku gatunku ludzkiego odnosi on za sprawą menopauzy korzyści ewolucyjne, albowiem starsze kobiety niebiorące udziału w prokreacji mogą poświęcić dalszy etap życia pomocy swoimi dzieciom w opiece nad wnukami. Z problemem menopauzy musi się więc zetknąć każda kobieta, najczęściej pomiędzy 45 a 55 rokiem życia.
Kwestia leków
Dzisiejsza medycyna oferuje na szczęście szeroką gamę leków z grupy tzw. hormonalnej terapii zastępczej, pomagających przejść łagodnie kobietom przez okres menopauzy, a także wspomagać ich kondycję zdrowotną w późniejszym etapie życia. Leki te oparte są zazwyczaj na zestawionych w odpowiednich proporcjach, syntetycznych pochodnych estradiolu i progesteronu.
Naturalne środki zaradcze
Niestety, jak się szacuje, nawet w 10% przypadków efekty niepożądane hormonalnej terapii zastępczej są na tyle dokuczliwe, że zmuszają kobietę do odstawienia leków hormonalnych. Nie wszystkie kobiety decydują się też na rozpoczęcie hormonalnej terapii zastępczej; tylko 40-50% kobiet poddaje się jej w krajach wysokorozwiniętych. W związku z tym naukowcy poszukują naturalnych środków zaradczych, które byłyby zdolne wspomagać organizm kobiety w łagodzeniu przebiegu menopauzy.
W świetle aktualnych danych naukowych najskuteczniejszymi tego typu środkami okazały się:
Pluskwica groniasta, w której występują fitoestrogeny (estrogeny pochodzenia roślinnego) z grupy izoflawonów.
Przegląd 10 badań klinicznych z łącznym udziałem 1400 kobiet w wieku od 50 do 59 lat wykazał, że suplementacja ekstraktów z pluskwicy groniastej, w porównaniu z podawaniem placebo, może łagodzić nawet do 62% objawów menopauzy w zakresie uderzeń gorąca, bólów głowy i potów, bez pojawiania się efektów niepożądanych.
Shams T. et al. Efficacy of black cohosh-containing preparations on menopausal symptoms: a meta-analysis. Dat Abs Rev Eff. 2010
Koniczyna łąkowa (koniczyna czerwona), będąca źródłem fitoestrogenów z grupy izoflawonów.
Przegląd 11 badań z udziałem kobiet w okresie menopauzy wykazał, że suplementacja koniczyny łąkowej wyraźnie zmniejsza częstotliwość uderzeń gorąca, szczególnie u kobiet z silnymi uderzeniami, że subiektywne i obiektywne objawy atrofii pochwy ulegają znaczącej poprawie przy suplementacji ekstraktu z koniczyny łąkowej w dawce 80 mg dziennie i że koniczyna łąkowa wykazuje wprawdzie mniej nasilony, ale wyraźnie pozytywny wpływ na stan psychiczny, sprawność seksualną i jakość snu kobiet w okresie menopauzy.
Ghazanfarpour M. et al. Red clover for treatment of hot flashes and menopausal symptoms: A systematic review and meta-analysis. J Obstet Gynaecol. 2016
W dwóch mniejszych, starszych badaniach dowiedziono, że suplementacja izoflawonów pochodzących z koniczyny łąkowej wyraźnie spowalnia, w porównaniu z placebo, utratę masy kostnej kobiet w okresie menopauzy.
Clifton-Bligh P. B. et al. The effect of isoflavones extracted from red clover (Rimostil) on lipid and bone metabolism. Menopause. 2001
Atkinson Ch. et al. The effects of phytoestrogen isoflavones on bone density in women: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Am J Clin Nutr. 2004
Dzięgiel chiński, wykazujący aktywność estrogenową najprawdopodobniej na skutek zawartych w nim związków z grupy kumaryn.
Dwa badania kliniczne, wykonane z użyciem dzięgla chińskiego w połączeniu z innymi ziołami, w tym z koniczyną czerwoną, pluskwicą groniastą i rumiankiem, udowodniły, że dzięgiel chiński wnosi znaczący wkład w łagodzenie takich objawów menopauzy, jak uderzenia gorąca i wzmożona potliwość nocna.
Johnson A. et al. Complementary and Alternative Medicine for Menopause. J Evid Based Integr Med. 2019
Soja warzywna, dostarczająca do organizmu fitoestrogeny z grupy izoflawonów.
Niedawno wykonany przegląd 95 badań z udziałem kobiet w okresie menopauzy wykazał, że w porównaniu z placebo, suplementacja izoflawonów sojowych wpływa korzystnie na gęstość mineralną kości, a także na częstotliwość i czas trwania uderzeń gorąca.
Chen L-R. et al. Isoflavone Supplements for Menopausal Women: A Systematic Review. Nutrients. 2019
Niepokalanek pospolity, którego kompleks składników aktywnych, wpływa pozytywnie na produkcję estradiolu i progesteronu, przywracając równowagę hormonalną kobiecego organizmu.
Najaktualniejsze badanie kliniczne, wykonane z udziałem 52 kobiet w okresie menopauzy przyjmujących ekstrakt z niepokalanka pospolitego, wykazało – w porównaniu z placebo – znaczące obniżenie lęku i znaczącą poprawę w obszarze objawów naczynioruchowych menopauzy, takich jak uderzenia gorąca i poty, ale bez znaczącego, pozytywnego wpływu na problemy depresyjne i dysfunkcje seksualne.
Naseri R. et al. Comparison of Vitex agnus-castus Extracts with Placebo in Reducing Menopausal Symptoms: A Randomized Double-Blind Study. Korean J Fam Med. 2019
Kozłek lekarski, zawierający fitoestrogeny z grupy lignanów.
W dwóch badaniach klinicznych, z łącznym udziałem 128 kobiet w okresie menopauzy, suplementy z kozłka lekarskiego okazały się znacznie skuteczniejsze niż placebo w zmniejszaniu subiektywnego odczucia nasilenia uderzeń gorąca.
Mirabi P. et al. The effects of valerian root on hot flashes in menopausal women. Iran J Pharm Res. 2013
Jenabi E. et al. The effect of Valerian on the severity and frequency of hot flashes: A triple-blind randomized clinical trial. Women Health. 2018
W innym badaniu klinicznym, wykonanym przy współudziale 100 kobiet w okresie menopauzy, połączenie kozłka lekarskiego i melisy okazało się znacznie skuteczniejsze niż placebo w poprawie jakości snu.
Taavoni S. et al. Valerian/lemon balm use for sleep disorders during menopause. Complement Ther Clin Pract. 2013
Żeń-szeń koreański, w którym występują fitoestrogeny z grupy ginsenozydów.
W przeglądzie 10 dobrze kontrolowanych badań klinicznych pojawiły się wnioski, że żeń-szeń koreański wzmaga popęd seksualny oraz poprawia nastrój i ogólne samopoczucie kobiet w okresie menopauzy.
Lee H. W. et al. Ginseng for managing menopausal woman's health: A systematic review of double-blind, randomized, placebo-controlled trials. Medicine (Baltimore). 2016
Pieprzyca peruwiańska (MACA), której składniki aktywne wzmagają produkcję żeńskich hormonów płciowych, szczególnie estradiolu.
Przegląd systematyczny, podsumowujący badania kliniczne, przeprowadzone z udziałem kobiet w okresie menopauzalnym, przedmenopauzalnym i pomenopauzalnym, dostarczył dowodów wskazujących na to, że korzeń pieprzycy peruwiańskiej łagodzi większość objawów menopauzy, a w szczególności takie objawy, jak uderzenia gorąca, rozdrażnienie i zaburzenia snu.
Lee M. S. et al. Maca (Lepidium meyenii) for treatment of menopausal symptoms: A systematic review. Maturitas. 2011
Badanie kliniczne, koncentrujące się na tych samych objawach menopauzy, udowodniło, że ekstrakt z pieprzycy peruwiańskiej, zastosowany u kobiet we wczesnym okresie pomenopauzalnym, działał jako tonik procesów hormonalnych, równoważąc poziom hormonów, zwiększając zauważalnie markery gęstości kośćca i łagodząc objawy dyskomfortu menopauzalnego, a zwłaszcza uderzenia gorąca i nocne poty.
Meissner H. O. et al. Hormone-Balancing Effect of Pre-Gelatinized Organic Maca (Lepidium peruvianum Chacon): (III) Clinical responses of early-postmenopausal women to Maca in double blind, randomized, Placebo-controlled, crossover configuration, outpatient study. Int J Biomed Sci. 2006
Siemię lniane, dostarczające do organizmu fitoestrogeny z grupy lignanów.
W trwającym 3 miesiące badaniu z udziałem 140 kobiet w okresie menopauzy, kobiety, które przyjmowały siemię lniane, zgłaszały znaczną jego skuteczność w znoszeniu różnych objawów menopauzy oraz w poprawie ogólnej jakości życia.
Cetisli N. E. et al. The effects of flaxseed on menopausal symptoms and quality of life. Holist Nurs Pract. 2015
Sławomir Ambroziak
