Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, nazywana jest fachowo krętkowicą kleszczową. Borelioza jest bowiem zakaźną chorobą wieloukładową, powodowaną przez bakterie typu krętków. Gatunkiem krętka najczęściej wywołującego boreliozę jest bakteria o nazwie Borrelia burgdorferi. Bakteria ta przenoszona jest na człowieka głównie przez kleszcze z rodzaju Ixodes.
W jaki sposób można się zarazić boreliozą?
Zakażenie człowieka bakteriami wywołującymi boreliozę następuje na skutek ukąszenia kleszcza i jego żerowania w skórze. Najwcześniejszym objawem boreliozy jest bardzo charakterystyczny rumień, cechujący się obwodowym szerzeniem się i jednocześnie centralnym ustępowaniem. Inne wczesne zmiany chorobowe mogą obejmować naciek limfocytarny skóry oraz objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy i ogólne osłabienie.
Wszystkie te wczesne objawy ustępują najczęściej w przeciągu 3 miesięcy, niemniej u części chorych rozwija się wczesna postać rozsiana choroby, przebiegająca jako zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego lub powikłania neurologiczne. U części chorych może dochodzić wiele lat od zakażenia do zanikowego zapalenia skóry i przewlekłego zapalenia stawów oraz dalszych powikłań neurologicznych.
Co pomaga? Badania
Ogólnie jako choroba o podłożu bakteryjnym borelioza leczona jest za pomocą antybiotyków. Wybór odpowiedniego antybiotyku zależy tu głównie od postaci i etapu choroby. Zgodnie z opinią Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, najskuteczniejszymi w leczeniu boreliozy antybiotykami są: amoksycylina, doksycyklina i aksetyl cefuroksymu. Przy czym wymiennie, np. w przypadku uczulenia na powyższe antybiotyki lub ich nietolerancji, zastosowanie znajdują jeszcze azytromycyna i klarytromycyna.
Chociaż obecnie zalecane leczenie antybiotykami jest skuteczne u większości pacjentów z boreliozą, około 10-20% chorych dalej cierpi z powodu ciągle utrzymujących się objawów. Jak bowiem się okazuje, główny szczep bakteryjny wywołujący boreliozę, B. burgdorferi, może unikać aktywności układu odpornościowego gospodarza.
Liczne badania wykazały, że bakterie te są zdolne do trwania w różnych tkankach, pomimo agresywnie i długotrwale prowadzonej antybiotykoterapii. Ponadto wykazano, że B. burgdorferi może zmieniać morfologię i tworzyć biofilmowe mikrokolonie składające się z bakterii utrzymujących fazę stacjonarną, a tradycyjne antybiotyki mają słabą aktywność przeciwko takim atypowym formom przetrwalnikowym tych bakterii.
Dlatego naukowcy pracowali nad zidentyfikowaniem nowych leków i kombinacji leków, które byłyby skuteczne przeciwko tym nietypowym formom bakterii. Podczas gdy takie antybiotyki, jak daptomycyna i dapson, zostały zidentyfikowane jako mające znaczący wpływ przeciwko przetrwałym komórkom bakterii boreliozy w modelach badawczych poza i w żywym organizmie, ich zastosowanie w praktyce klinicznej ograniczone jest przez skutki uboczne, wysokie koszty terapii, konieczność podawania pozajelitowego oraz słabą penetrację ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego też ostatnio naukowcy zwrócili uwagę na roślinne środki antybiotyczne, wykorzystywane od tysiącleci przez medycynę ludową.
Antybiotyki roślinne
Chociaż istnieją liczne kuluarowe doniesienia na temat stosowania przez fitoterapeutów ekstraktów ziołowych w leczeniu pacjentów z utrzymującymi się objawami boreliozy z uzyskiwaniem różnego stopnia poprawy, to jednak długo brakowało jasności czy aktywność produktów roślinnych wynika z bezpośredniego działania przeciwdrobnoustrojowego, czy z ich wzmacniającego wpływu na układ odpornościowy gospodarza.
Dlatego też w niedawno przeprowadzonym badaniu przetestowano aktywność przeciwbakteryjną 12 powszechnie stosowanych w fitoterapii leków roślinnych. Spośród nich 7 ekstraktów z produktów naturalnych wykazywało dobrą aktywność przeciwko B. burgdorferi w fazie stacjonarnej, w porównaniu z takimi kontrolnymi antybiotykami, jak doksycyklina i cefuroksym. Takimi silnie antybiotycznymi ziołami o aktywności skierowanej przeciwko bakteriom boreliozy okazały się:
- Cryptolepis sanguinolenta
- Juglans nigra (czarny orzech)
- Polygonum cuspidatum (rdestowiec japoński)
- Artemisia annua (bylica roczna)
- Uncaria tomentosa (vilcacora, koci pazur)
- Cistus incanus (czystek siwy)
- Scutellaria baicalensis (tarczyca bajkalska)
Jednakże tylko ekstrakt z Cryptolepis sanguinolenta spowodował całkowitą likwidację komórek fazy stacjonarnej B. burgdorferi, podczas gdy doksycyklina i cefuroksym oraz pozostałe zioła aktywne antybiotycznie nie radziły sobie aż tak skutecznie z tego typu komórkami, gdyż te były czasami jeszcze widoczne po 21 dniach ekspozycji na dany środek.
Feng J. et al. Evaluation of Natural and Botanical Medicines for Activity Against Growing and Non-growing Forms of B. burgdorferi. Front Med (Lausanne). 2020
Olejki eteryczne
W powyższym kontekście warto przypomnieć, że ten sam zespół naukowy badał właściwości przeciwbakteryjne, skierowane przeciwko krętkom wywołującym boreliozę, surowców zielarskich, będących źródłem olejków eterycznych. W przypadku tego badania również inspiracją były doniesienia o tym, że niektóre olejki eteryczne, które wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową, były stosowane przez fitoterapeutów z obiecującymi efektami u pacjentów z utrzymującymi się objawami boreliozy. Wcześniej jednak aktywność olejków eterycznych wobec czynnika sprawczego boreliozy, Borrelia burgdorferi, nie została dokładnie zbadana.
W badaniu tym oceniono aktywność 34 olejków eterycznych przeciwko B. burgdorferi w fazie stacjonarnej jako modelu dla bakterii uporczywych. Pięcioma najskuteczniejszymi olejkami eterycznymi okazały się w tym przypadku olejki z oregano, kory cynamonowca, pąków goździków, trawy cytrynowej oraz golterii rozesłanej.
Wszystkie te olejki wykazywały już w bardzo niskim stężeniu wysoką aktywność skierowaną przeciwko uporczywym formom bakterii, a aktywność ta była wyższa niż antybiotyku skutecznego przeciwko formom uporczywym – daptomycyny. Co ciekawe, odkryto, że niektóre wysoce aktywne olejki eteryczne wykazują wysoką aktywność przeciwbiofilmową, o czym świadczyła ich zdolność do rozpuszczania zagregowanych, przetrwałych struktur bakteryjnych, podobnych do biofilmu. Trzema najsilniejszymi środkami okazały się tutaj olejki z oregano, kory cynamonowca i pąków goździków, które całkowicie wyeliminowały wszystkie żywotne, przetrwałe komórki bez ponownego ich odrastania w hodowli.
Feng J. et al. Selective Essential Oils from Spice or Culinary Herbs Have High Activity against Stationary Phase and Biofilm Borrelia burgdorferi. Front Med. 2017
Sławomir Ambroziak
