Łagodny rozrost gruczołu krokowego (benign prostatic hyperplasia - BPH) jest chorobą występującą tylko u mężczyzn. Choroba ta polega na rozroście (wzroście liczby) komórek gruczołowych i komórek podścieliska gruczołu krokowego, natomiast w mniejszym stopniu związana jest z przerostem (wzrostem objętości) tych komórek. Rozrost i przerost prowadzą w tym przypadku do zawężenia drogi odpływu moczu. Jak szacują specjaliści, BPH dotyka ponad 50% mężczyzn w wieku powyżej 60. roku życia, a wraz z wiekiem częstotliwość występowania tej choroby wzrasta.
Do typowych objawów łagodnego rozrostu gruczołu krokowego należą: częstomocz, nykturia (oddawanie moczu w nocy), gwałtowne parcia na mocz, niemożność powstrzymania mikcji, ból w trakcie mikcji, trudność w rozpoczęciu mikcji, zwężony strumień moczu, wydłużony czas mikcji, osłabienie strumienia moczu, przerywany wyciek moczu, kapanie moczu po zakończeniu mikcji, a w ekstremalnych przypadkach – zatrzymanie moczu.
Jednoznaczne przyczyny rozwoju łagodnego rozrostu prostaty nie zostały dokładnie poznane, choć ogólnie mówi się tutaj o postępującej z wiekiem utracie równowagi hormonalnej. Głównym sprawcą tej nierównowagi jest dihydrotestosteron (DHT) – męski hormon płciowy z grupy androgenów, powstający w nadmiarze z innego androgenu – testosteronu, przy współudziale enzymu 5alfa-reduktazy. DHT jest silnym androgenem, którego aktywność skupia się głównie na wiązaniu receptora androgenowego w prostacie, co indukuje syntezę białek oraz rozmnażanie komórek w tym gruczole i sprzyja utrzymaniu właściwej masy prostaty przy fizjologicznych stężeniach hormonu, lecz jednocześnie indukuje nadmierny jej rozrost i przerost, gdy w starszym wieku poziom wytwarzania DHT jest przez 5alfa-reduktazę nieprawidłowo podwyższony.
Dlatego też BPH może pojawiać się jako efekt niepożądany działania testosteronu i jego pochodnych, steroidów anaboliczno-androgennych, stosowanych w hormonalnej terapii zastępczej u starszych mężczyzn lub nadużywanych przez sportowców w nielegalnych praktykach dopingowych.
Co pomaga? Badania naukowe
Podstawową metodą postępowania przy objawach BPH jest obecnie leczenie farmakologiczne. Cele farmakoterapii w przypadku tego schorzenia obejmują: przeciwdziałanie nasilaniu się dokuczliwości objawów ze strony dolnych dróg moczowych, powstrzymanie progresji BPH i zapobieganie zatrzymaniu moczu oraz innym powikłaniom choroby, takim jak uszkodzenie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego, znaczne zaleganie moczu po mikcji oraz zastój w górnych drogach moczowych, które to powikłania mogą prowadzić w późniejszym okresie do niewydolności nerek.
W farmakoterapii BPH wykorzystywane są obecnie środki rozkurczające mięśnie dróg moczowych oraz hamujące produkcję DHT z następujących grup: inhibitorów receptora α-adrenergicznego, inhibitorów 5alfa-reduktazy,leków antycholinergicznych oraz fitoterapeutyków. Najważniejszą grupą środków stosowanych przy BPH są inhibitory 5alfa-reduktazy, a w grupie tej znajdujemy przede wszystkim dwa leki – finasteryd i duasteryd. Wprawdzie leki te uznawane są za ogólnie dobrze tolerowane, to jednak w przypadku ich stosowania pojawiają się liczne skutki działań niepożądanych, do których należą: osłabienie libido, zaburzenia wzwodu prącia, wytrysk wsteczny nasienia, mała objętość nasienia w trakcie wytrysku, zmniejszenie liczby plemników i ograniczenie ich ruchliwości oraz ginekomastia (przerost sutków).
Dlatego też wielu mężczyzn z niezbyt nasilonymi objawami ze strony dolnych dróg moczowych, z myślą o łagodzeniu objawów i zapobieganiu rozwojowi BPH, wykazuje zainteresowanie naturalnymi środkami pochodzenia roślinnego.
Palma sabalowa
Descotes i współpracownicy przeprowadzili w 1995 r. badania dotyczące wpływu przyjmowania ekstraktu z palmy sabalowej na zmianę jakości życia pacjentów. W badaniu wzięło udział 215 mężczyzn, z czego 176 przyjmowało placebo, natomiast pozostali otrzymywali 160 mg ekstraktu z palmy sabalowej dwa razy dziennie przez okres jednego miesiąca. W badaniach brano pod uwagę częstotliwość oddawania moczu w dzień i w nocy oraz maksymalną prędkość przepływu moczu, warunkującą objętość oddanego moczu.
Wyniki suplementacji ukształtowały się następująco:
- zmiana częstotliwości oddawania moczu w ciągu dnia – placebo -2.9, palma -11.3%
- zmiana częstotliwości oddawania moczu w nocy – placebo -17.7, palma -32.5%
- zmiana średniej objętości oddawanego moczu – placebo +8.5, palma +28.9%
Berberyna
Berberyna jest naturalnym, roślinnym związkiem bioaktywnym, zasadniczo pozbawionym uchwytnej toksyczności, charakterystycznym głównie dla owoców berberysu (Berberis vulgaris).
W przeprowadzonym niedawno badaniu (Youn, 2018) oceniono zdolność berberyny do hamowania rozrostu prostaty powodowanego testosteronem. Naukowcy wywołali tutaj eksperymentalny rozrost gruczołu krokowego za pomocą wstrzykiwania przez 4 tygodnie propionianu testosteronu w pachwiny zwierząt doświadczalnych, a następnie albo podawali im przez następne 4 tygodnie berberynę, albo stosowany rutynowo w leczeniu BPH finasteryd.
Podanie obu środków doprowadziło do wyraźnego zahamowania aktywności 5alfa-reduktazy (finasteryd: -60, berberyna: -40%). Zarówno jeden, jak też i drugi środek obniżył poziom PSA – antygenu gruczołu krokowego, będącego wskaźnikiem złego stanu prostaty (finasteryd: -43.5, berberyna: -47.5%). Jeżeli natomiast chodzi o ogólną masę prostaty, to finasteryd obniżył ją o 56, zaś berberyna o 18.5%.
Bylica roczna
Bylica zawiera wiele prozdrowotnych substancji aktywnych, m.in. z grupy terpenoidów i flawonoidów. W badaniach ustalono, że główną substancją aktywną bylicy, której roślina ta zawdzięcza swoje najważniejsze właściwości zdrowotne, jest związek z grupy terpenoidów – artemizyna.
Ponieważ już wcześniej pojawiały się przesłanki wskazujące na ochronną aktywność artemizyny względem prostaty, dlatego w najnowszym badaniu dotyczącym tych zagadnień (Solanki, 2020) jego autorzy postanowili przetestować artemizynę jako środek pomocny przy łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Podzielili w tym celu szczury na 4 grupy, gdzie jedna grupa służyła do kontroli eksperymentu, a w pozostałych grupach wywołali u zwierząt rozrost prostaty, podając im wysokie dawki testosteronu. Jedną grupę BPH naukowcy pozostawili bez żadnej interwencji farmakologicznej, podczas gdy dwie pozostałe albo otrzymywały przez 4 tygodnie finasteryd, albo pięciokrotnie wyższą dawkę artemizyny. Podawanie artemizyny okazało się obiecująco skuteczne, albowiem znacznie obniżyło poziomy markerów schorzeń prostaty oraz jej masę, jak również przywróciło prawidłowe cechy histologiczne komórkom gruczołu krokowego.
Czarny imbir
Czarny imbir to roślina blisko spokrewniona ze znanym z kuchni, popularnym imbirem lekarskim, szeroko rozpowszechniona szczególnie Azji tropikalnej. Czarny imbir jest bogatym źródłem flawonoidów, o szczególnie wysokiej zawartości polimetoksyflawonów – najwyższej spośród wszystkich surowców roślinnych.
Japońscy naukowcy z Uniwersytetu Osakijskiego eksperymentowali swojego czasu (Murata, 2013) z trzema roślinami z rodziny imbirowatych, m.in. czarnym imbirem i imbirem lekarskim, jak również izolowanymi polimetoksyflawonami, w rozroście gruczołu krokowego i hamowaniu aktywności 5alfa-reduktazy.
W pierwszej kolejności zbadano w eksperymentach poza organizmem aktywność hamującą ekstraktów z roślin imbirowatych na 5alfa-reduktazę. Ekstrakt z czarnego imbiru wykazał tu zdolność hamowania aktywności enzymu o 76, podczas gdy ekstrakt z imbiru lekarskiego tylko o 21%. Uzyskane wyniki zasugerowały naukowcom, że czarny imbir odznacza się najsilniejszą aktywnością skierowaną przeciwko temu enzymowi ze wszystkich roślin imbirowatych. Natomiast porównywany również w tym eksperymencie finasteryd hamował aktywność 5alfa-reduktazy o 48%.
W drugiej kolejności, wykorzystując podobną metodę, naukowcy ustalili, jakie związki aktywne czarnego imbiru odpowiadają w największym stopniu za hamowanie 5alfa-reduktazy; były to dwa związki z grupy polimetoksyflawonów, hamujące aktywność enzymu o prawie 56%.
W ostatniej fazie eksperymentu badano wpływ ekstraktu z czarnego imbiru na masę prostaty w warunkach życiowych. W celu pobudzenia rozrostu prostaty u szczurów wstrzykiwano im testosteron. W efekcie tego zabiegu masa ich prostaty osiągnęła średni rozmiar ok. 1900 mg/kg wagi ciała. Jednakże średni rozmiary prostaty tych szczurów, które równolegle z zastrzykami testosteronu otrzymywały doustnie ekstrakt z czarnego imbiru, wyniósł ok. 985 mg. Czarny imbir wykazał więc zdolność obniżania masy prostaty prawie o połowę. W efekcie tym niewiele się różnił od finasterydu, który podawany szczurom równolegle z testosteronem skutkował utrzymaniem rozmiaru prostaty na średnim poziomie ok. 742 mg/kg wagi ciała.
Cynamon
Kilka lat temu naukowcy podjęli się zadania wykonania badania, mającego na celu prześledzenie wpływu wodnego ekstraktu z kory cynamonowej na rozrost gruczołu krokowego, za pomocą modelu szczurów z BPH indukowanym wysokimi dawkami propionianu testosteronu (Choi, 2016).
Podawanie testosteronu spowodowało zwiększenie rozmiarów prostaty i zwiększyło m.in. poziomy białek PSA, 5alfa-reduktazy i receptora androgenowego. Jednak w modelu indukowanego testosteronem BPH, przy jednoczesnym traktowaniu zwierząt ekstraktem z kory cynamonowca, wykazano zmniejszenie rozmiarów prostaty i zmniejszenie poziomów tych białek.
W opinii autorów badania wyniki te dowodzą, że cynamon wykazuje pozytywny wpływ na hamowanie rozrostu prostaty, i wskazują na potencjał ekstraktów z kory cynamonowca jako nowych środków w fitoterapii łagodnego rozrostu gruczołu krokowego.
Honokiol
Honokiol jest związkiem o strukturze lignanu, znajdowanym w różnych gatunkach magnolii. Ponieważ badania sugerowały, że honokiol może powodować rozluźnienie mięśni gładkich w układzie sercowo-naczyniowym, oddechowym i pokarmowym, dlatego wykonano doświadczenie, w którym przetestowano wpływ honokiolu na kurczliwość tkanki ludzkiej prostaty (Herrmann, 2014).
W badaniu tym wykazano, że noradrenalina i fenylefryna indukowały skurcze włókien ludzkiej prostaty, a skurcze te były osłabiane przez honokiol. Jednocześnie zastosowanie honokiolu przez 24 godziny indukowało śmierć hodowanych komórek zrębu prostaty, a badanie mikroskopowe ujawniło, że komórki te zostały całkowicie zniszczone przez ich potraktowanie honokiolem. Jest to o tyle istotne, że rozmnażanie się komórek zrębu ma kluczowe znaczenie dla wzrostu, a co za tym idzie – powiększania objętości prostaty, w łagodnym rozroście gruczołu krokowego.
Badanie to więc dowiodło, że honokiol może zakłócać jednocześnie skurcz i cykl komórkowy ludzkiej prostaty, czyli jako jeden środek może skutkować efektami działania skojarzonej terapii z użyciem inhibitora receptora α-adrenergicznego i inhibitora 5alfa-reduktazy.
Pycnogenol
W niedawno przeprowadzonym doświadczeniu (Ko, 2018) badano, czy Pycnogenol, standaryzowany ekstrakt z kory francuskiej sosny morskiej, może zapobiegać BPH indukowanemu u szczurów przez wysokie dawki propionianu testosteronu. Samce szczurów podzielono więc tutaj losowo na pięć grup; po sześcioro zwierząt w każdej grupie. Jedną grupę pozostawiono bez żadnej interwencji jako normalne szczury kontrolne, podczas gdy inne grupy otrzymały przez cztery tygodnie podskórne iniekcje z propionianu testosteronu, w celu wywołania przerostu gruczołu krokowego. W dwóch grupach traktowanych testosteronem podawano codziennie doustnie przez zgłębnik, przez cztery tygodnie, Pycnogenol w dawkach dobowych, odpowiadających mniej więcej 250 lub 500 mg po przeliczeniu na ludzi. Wszystkie szczury uśmiercono w zaplanowanym czasie zakończenia eksperymentu, a ich gruczoły krokowe zważono i przeprowadzono ich badania histopatologiczne. Mierzono poziomy dihydrotestosteronu (DHT) w surowicy i gruczole krokowym, jak również poziomy markerów świadczących o zachodzeniu procesu rozrostu prostaty.
Zwierzęta traktowane samym testosteronem w celu wywołania BPH faktycznie wykazały wzrost względnej masy prostaty, wyższe stężenia DHT w surowicy krwi i prostacie oraz wyższą ekspresję markerów rozrostu gruczołu krokowego. Natomiast zwierzęta traktowane jednocześnie dodatkowo Pycnogenolem, przeciwnie, wykazały znaczące zmniejszenie wszystkich tych parametrów i czynników, w porównaniu ze zwierzętami traktowanymi tylko testosteronem i dotkniętymi problemem BPH.
Według autorów badania odkrycia te sugerują, że Pycnogenol wyraźnie hamuje rozwój BPH i że efekt jego aktywności jest ściśle związany ze zmniejszeniem stężenia DHT.
Kurkumina
Kurkumina to pochodna kwasu ferulowego, nadająca żółtą barwę popularnej przyprawie orientalnej – kurkumie.
W 2012 r. Ledda zakwalifikował do swojego eksperymentu badawczego 61 pacjentów ze zdiagnozowanym, łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, w przedziale wiekowym 55-65 lat. Autor podzielił ochotników na dwie grupy, gdzie jedną grupę leczył przez 24 tygodnie zgodnie ze standardami terapeutycznymi, podczas gdy drugą – tak samo, tyle że z codziennym dodatkiem 200 mg kurkuminy w postaci roztworu lecytynowego o bardzo dobrej przyswajalności i bardzo wysokiej aktywności biologicznej.
Niemal wszystkie wyniki, związane z ustępowaniem objawów chorobowych, uległy poprawie w obu grupach pacjentów, chociaż w grupie standardowej terapii nadal utrzymywało się osłabienie strumienia moczu. Generalnie, ogólnie wszystkie te wyniki były jednak lepsze w grupie kurkuminy, w porównaniu z grupą standardowej terapii solo. W obu grupach odnotowano poprawę komfortu egzystencjalnego pacjentów, jednak jakość życia ochotników z grupy kurkuminy była znacznie wyższa. W grupie kurkuminy odnotowano też znacznie mniejszą liczbę przypadków infekcji dróg moczowych oraz epizodów zatrzymania moczu. Dodatek kurkuminy nie zwiększył przy tym w żaden sposób narażenia pacjentów na efekty niepożądane, związane ze standardowymi metodami leczenia łagodnego rozrostu gruczołu krokowego.
Ostatecznie naukowcy konkludowali więc, że wyniki ich badania sugerują nowe, potencjalne wskazania dla kurkuminy w postępowaniu przy BPH.
Co więcej…?
Jak szacują specjaliści, obecnie w fitoterapii BPH stosowanych jest ponad 30 różnych surowców roślinnych. Oprócz znanej nam już palmy sabalowej, najczęściej są to produkty oparte o ekstrakty z następujących surowców: kory śliwy afrykańskiej, korzenia pokrzywy, korzenia południowoafrykańskiej rośliny Hypoxis rooperi, pestek dyni, pyłków roślinnych i zarodków kukurydzy. Ponadto wykorzystywane są tutaj również fitosterole, będące produktami ekstrakcji organów różnych roślin.
Badania kliniczne wykazały, że produkty pochodzenia roślinnego mają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, zmniejszające napięcie mięśni gładkich pęcherza i cewki moczowej, przeciw-obrzękowe, przeciwandrogenne i przeciwestrogenne, a więc tym samym hamujące rozrost prostaty.
Hurkacz M. Czy stosowanie fitoterapii w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego jest skuteczne i bezpieczne? Przegląd Urologiczny. 2010
Sławomir Ambroziak
